Press "Enter" to skip to content

Унгарски трговски куќи на Балканот: Како приватни фирми и сојузници на Виктор Орбан профитираат од државни зделки

Приватни фирми блиски до сојузниците на Орбан  ги работат таканаречените унгарски трговски куќи на Балканот, проект на Унгарската влада. По многуте контроверзии во Унгарија за нетранспарентно трошење на буџетски средства за приватни компании кои се дел од овој проект, владата распиша нов тендер. Го добија истите лица, а меѓу нив е и Македонецот Сашо Јанакиевски и неговата компанија „Еко Клуб“ . Прочитајте го истражувањето на партнерската организација на ИРЛ Македонија од Унгарија, Директ 36. Истражувањето го помогна тимот на ИРЛ Македонија.

Пишуваат: Бланка Зулди и Андрис Шаба, Директ 36

За време на изборната кампања во 2014 во Србија, еден озлогласен косовски криминалец направи селфи. Истакната личност од јавниот живот во Србија, исто така, се појави во позадината на фотографијата: Андреј Вучиќ, помладиот брат на српскиот претседател Александар Вучиќ.

(Фото: Звонко Веселиновиќ и Андреј Вушиќ во „Инвиктус медиуми“. Извор: БИРН)

Фотографијата е направена во канцеларијата на српската медиумимска агенција, „Инвиктус Медиа“. Во тоа време, оваа компанија работеше на изборната кампања на партијата на Вучиќ, Српската Напредна Партија – СНП. Кампањата заврши со победа на СНП. Вучиќ од тогаш е на власт и стана еден од најважните сојузници на Виктор Орбан на Балканот.

По победата на СНП, „Инвиктус“ не остана без работа. Покрај српските јавни договори, компанијата доби и важни задачи од Унгарија: да управува со унгарските трговски куќи во Србија во периодот од 2016 до 2017 година, а оваа есен, компанијата победи на нов тендер за слична работа.

Унгарската влада ја започна својата т.н. мрежа на трговски куќи во 2012 година, со цел да ги промовира извозните активности на унгарските мали и средни претприемништва. На приватни компании им беа доверени јавни средства за да раководат со трговски куќи во различни делови на светот. Но, системот беше извалкан од бројни скандали и сериозни финансиски загуби.

Минатото лето, унгарската влада одлучи да го реконструира системот. Поранешните трговски куќи беа заменети со помал број на партнерски канцеларии за промоција на извоз, кои би покривале поголеми региони.

И покрај незадоволството на владата од претходниот систем, новиот тендер за Балканскиот регион повторно го добија истите компании со цврсти политички врски, кои ги раководеа трговските куќи за време на стариот систем. Покрај тоа, овие компании сега ќе имаат повеќе пари за трошење: ако претходно тие добиле вкупно 12,7 илјади евра месечно за водење на канцелариите, вкупната сума сега е зголемена на 38,3 илјади евра.

Покрај српскиот „Инвиктус“, црногорскиот „Комп Комерц“ исто така ќе добие унгарски јавни пари. Компанијата е во сопственост и управувана од службено лице на Демократската партија на социјалистите, владејачката партија на Црна Гора предводена од црногорскиот претседател, кој е во добри односи со унгарскиот премиер. Друг член на победничкиот конзорциум е македонската „Еко Клуб“ , која е во ко-сопственост на почесниот конзул на Унгарија во Македонија, Сашо Јанакиевски.

Старо-новите трговски куќи

Победничките компании биле присутни долги години на балканскиот пазар. Според стариот систем на трговските куќи, им било наложено да формираат и управуваат со унгарски трговски куќи на балканскиот регион: „Инвиктус“ во Србија (за 5,1 илјади евра месечно), „Комп Комерц“ во Црна Гора (за 3 илјади евра милиони месечно) и „Еко Клуб“ во Македонија (за 4,2 илјади евра месечно).

Трговските куќи беа отворени во Белград, Нови Сад, Суботица, Подгорица и Скопје. Нивните задачи вклучувале и одржување врски со амбасади и дипломати, како и следење на локалните тендери. Менаџерот за трговија на трговската куќа исто така морал да присуствува на „големите деловни конференции, билатерални состаноци и бизнис форуми“. Трговските куќи достававувале месечни извештаи за нивните активности. Сепак, овие извештаи не се јавно достапни.

Според најавата објавена на 29 ноември, дури и по обновата на системот, ќе бидат склучени договори со истите компании, сега за вкупно 38,2 илјади евра месечно.

Врски со државата

Сите победнички компании имаат добри политички конекции. Основана во 2012 година, српската „Инвиктус“ неколку години беше во сопственост на Огњен Оливериќ, кој во моментов е раководител на подружница на српската државна филијала за оружје. Оливериќ исто така бил член на управниот одбор на кошаркарскиот тим Црвена звезда во 2014 година – во исто време кога братот на Вучиќ бил на истата позиција.

Оливериќ го напушти „Инвиктус“ во октомври 2018 година, а поранешниот менаџер на компанијата, Немања Милутиновиќ стана единствен сопственик. Милутиновиќ претходно работел како шеф на унгарската трговска куќа во Белград. Јули оваа година беше назначен и за почесен конзул на Унгарија во Белград.

Според српската антикорупциска агенција, „Инвиктус“ добил 5,5 илјади евра од СНП, пари кои не биле објавени во извештаите на партијата. Во последните неколку години, „Инвиктус“ доби бројни јавни договори во Србија и создаде веб-страница за градот Белград.

„Еко Клубот“, кој раководеше со канцеларијата во Македонија, исто така добро се снајде на локални јавни набавки. Во текот на изминатите десет години, има освоено триста тендери во Северна Македонија, во периодот кога премиер на земјата беше Никола Груевски, сојузник на Виктор Орбан, кој подоцна доби статус на азилант во Унгарија. Според веб-страницата на „Еко Клуб“, компанијата работи од 1990 година, нудејќи разни комунални услуги, вклучувајќи собирање отпад, чистење канализација, управување со болнички отпадоци, чистење мобилни тоалети и одржување на јавно осветлување.

Најголем сопственик на компанијата е Сашо Јанакиевски, кој е почесен конзул на Унгарија акредитиран во Битола од 2012 година. Подоцна, тој стана и директор на унгарската трговска куќа во Скопје. Јанакиевски се претстави себе и во ПР-видео од трговската куќа, прикажувајќи портрет на Виктор Орбан во позадина.

Црногорскиот победник има директна политичка припадност: управителот и ко-сопственик на „Комп Комерц“, Ранко Јововиќ, е службеник на Демократската партија на социјалистите, владејачката партија на Црна Гора. Оваа партија е предводена од долгогодишниот сојузник на Виктор Орбан, Мило Џукановиќ, кој е на власт долги години.

„Комп Комерц“ исто така доби неколку договори за јавни набавки. Црногорската опозиција, меѓутоа, тврдеше дека Јововиќ го прекршил законот донирајќи 1000 евра на владејачката партија во 2016 година, иако тој добивал наредби од владата за време и по тој период. Според црногорскиот закон, субјектите кои добиваат на јавни договори не може да им донираат на политичките партии. Забраната се однесува не само за времетраењето на договорот, туку и за двете години што претходат и следат.

Истражувањето во Македонија го помогна Давид Илиески, ИРЛ

Поврзани приказни

Виктор и Никола: Историја на една долга врска од интерес

Повеќе од ИстражувањaПовеќе теми во Истражувањa »
Повеќе од Меѓународни истражувањаПовеќе теми во Меѓународни истражувања »