Press "Enter" to skip to content

Од грчкиот јаглен што горел во Македонија, парите „исчадиле“ кај Вице Заев во Бугарија

Истражувањето открива како со помош на мрежа од компании и посредници раководството на ЕСМ дозволило државата да купува поскап јаглен со цел некои компании и бизнис-моќници со силни политички врски оваа криза да ја искористат како шанса за сопствено богатење врз грбот на граѓаните кои плаќаа драстично повисоки сметки за струја. Од 2022 година до денес компанијата ЕСМ склучила договори со 11 фирми за набавка на околу 4,6 милиони тони јаглен, за што било договорено нетранспарентно да се потрошат 283 милиони евра. Од една од овие зделки, девет милиони евра завршиле кај бугарска фирма во сопственост на братот на поранешниот премиер Зоран Заев, бизнисменот Вице Заев. 

Известуваат: Александар Јанев и Маја Јовановска
Редактура: Иван Блажевски и Бојан Стојановски
Графика: Лука Блажев и Елена Митревска-Цуцковска

Сè уште незакрепнати од ковид-пандемијата, која силно ги погоди европските држави, континентот во 2022 година се соочи со нова незамислива криза – војна во Украина.

Додека некои во кризата видоа шанса за енергетска транзиција, други овозможуваа кризно профитерство финансирано со буџетски пари преку сектори клучни за државата и граѓаните.

Една таква земја е и Македонија.

Сѐ започна откако во август 2022 година, кога Министерството за економија објави дека ќе се прогласи состојба на енергетска криза во секторот за електрична енергија за да се обезбеди стабилно снабдување за домашните потрошувачи.

Тоа вклучуваше повеќе буџетски пари за државните компании за производство и транспорт на енергија, како што се Електрани на Северна Македонија (ЕСМ) и Македонскиот електропреносен систем-оператор (МЕПСО). Со дополнителните финансии требаше да се обезбедат доволни количини јаглен и нафтени деривати за домашните термоелектрани.

По повеќе од три и пол години управни тужби против државната компанија ЕСМ и Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер, кои беа водени од новинарите на ИРЛ поради одбивање да се обелоденат милионски договори за набавка на јаглен, успеавме да откриеме каде завршиле дел од парите.

За време на енергетската криза од 2022 до 2025 година државната компанија склучила договори за набавка на 4,6 милиони тони лигнит, за кои било договорено нетранспарентно да се потрошат над 283 милиони евра.Парите завршиле кај мал број фирми, најчесто наменски и набрзина формирани за да ги добијат тендерите за лигнит. Станувало збор за примамлив бизнис кој предизвикал интерес кај дури 23 компании да достават понуди на огласите на ЕСМ.

Големи разлики во цените

Заобиколувајќи го Законот за јавни набавки, кој дозволува исклучок бидејќи станува збор за набавка на енергија или гориво, преку јавни огласи за РЕК „Битола“ биле склучени 15 договори за набавка на јаглен со единаесет различни компании. Биле склучувани и анекси за промена на количините, местото за набавка и цената.Најголем дел од јагленот доаѓал од Грција, а дел и од Албанија. Помали количини било договорено да се увезат од Бугарија и Косово, a мал дел бил набавен и од македонски рудници.

Цената за РЕК „Битола“ варирала од најниски 45 евра за еден тон лигнит, до највисоки 88,5 евра. Таа се одредувала според енергијата што може да се произведе, а варирала од околу 450 денари до 599 денари за еден гигаџул енергија.

Меѓутоа, овие продажни цени кои се постигнати во договорите со ЕСМ откривме дека значително се разликуваат од набавните цени по кои компаниите го увезувале јагленот од странство.

Според увозните декларации што ги доби ИРЛ од Царинската управа, цените на увезениот јаглен од Грција биле поконкурентни отколку од Албанија. Освен набавната, во цената е вклучен и трошокот за транспорт, па таа се движи од 45 евра за увезен еден тон лигнит од Грција во 2022 година, 41 евро за тон во 2023, до 39 евра во 2024 година.

Од Албанија, пак, каде што се смета дека има покалоричен односно поквалитетен лигнит, но трошокот за транспорт е повисок поради поголемата оддалеченост, просечната цена на еден тон била 47 евра во 2022 година, 54 евра во 2023 и 63 евра во 2024 година.Кон Грција милиони, кон Македонија камиони

Најскап договор за јаглен, по цена од 70 евра за еден тон без вкалкулиран ДДВ, државната компанија ЕСМ склучила скопската компанија „Зобек мининг груп“. Таа беше во фокусот на јавноста на почетокот на годинава, кога Управата за финансиска полиција го замрзна нејзиниот имот под сомнеж дека таму завршувале државни пари од тендери за инфраструктурно уредување што ги добивала од Дирекцијата за технолошко-индустриски развојни зони (ДТИРЗ) додека нејзин директор беше Јован Деспотовски од СДСМ.

Договорот со „Зобек мининг“ бил склучен во септември 2023 година, првично за испорака на 200 илјади тони јаглен за РЕК „Битола“ во рок од една година. Со два анекса количината на испорака била зголемена, прво за 40 илјади тони, па за уште 48 илјади тони, до вкупно 288 илјади тони.

За таа цел компанијата „Зобек мининг“ склучила договор со грчката компанија „Лигниторихиа Ахлада“ која е концесионер на истоимениот рудник за ископ на јаглен, „Ахлада“, во регионот на Лерин, од каде што е набавена целата количина.

Во тој период во грчката јавност се отвори дебата за, како што се велеше, ниската цена по која Македонија увезувала јаглен од овој рудник, па тоа нѐ поттикна да ја истражиме и крајната цена што ја договориле од ЕСМ.

Според официјално соопштение од „Лигниторихиа Ахладас“ пратено до грчкото Министерство за енергетика, а до кое дојде ИРЛ, од овој рудник во 2023 година во Македонија биле продадени 768 827 тони лигнит, по цена меѓу 28-30 евра по тон.

Сопственик на „Зобек мининг“ е македонскиот државјанин Енис Колашинац.

Кога првпат се видовме со него, прво што ни кажа е дека ова е прва негова средба со новинари, иако повеќе медиуми му го споменуваа името кога добиваше тендери од ДТИРЗ, потоа кога се отвори и истрага, но и за набавките на јаглен.

Од увидот на договорите склучени со компанијата „Лигниторихиа Ахладас“ се уверивме дека набавната цена варира од 30 евра за тон во 2023 година до 35 евра за тон годината потоа. Но, Колашинац објасни дека на оваа цена се додаваат и транспортни и логистички трошоци од уште околу 10 евра по тон. Дури и со тоа, сѐ уште имаше голема разлика до договорените 70 евра за тон со ЕСМ.

„Разликата што ја оствари Зобек Мининг како профит е околу 3,2 евра по тон од оваа набавка на јаглен“, ни рече Колашинац.

На втората од вкупно три средби што ги имавме со него тој ни кажа дека морал да ангажира и друга компанија која, меѓу другото, требало да врши ископ на јагленот во грчкиот рудник. Кога прашавме која е таа компанија, ни одговори дека е бугарска.

Државни пари за јагленот завршиле кај Вице Заев

Стануваше збор за компанијата „Гомасидра“, регистрирана во Петрич, Бугарија, во сопственост на Вице Заев, брат на поранешниот премиер и лидер на СДСМ, Зоран Заев.

„Јас воопшто не знаев која е компанијата. За тоа ме информираа од банката преку која одеа плаќањата откако ги прекинаа сите исплати и ми кажаа да си најдам друга банка затоа што ова е фирма на Вице Заев“, ни рече Колашинац кој патем не крие дека е голем пријател со експремиерот.

Збунувачки беше тоа што во договорот на „Зобек мининг“ со грчкиот рудник воопшто не е спомнато дека друга фирма треба да прави ископ. Во членовите 2.1 и 2.2 пишува: „…продавачот (Лигниторихиа Ахладас) се обврзува да ja стави на располагање потребната количина лигнит за испорака според месечниот распоред. Продавачот се обврзува да ги преземе и плати сите трошоци за товарење на лигнитот.“

Веќе на третата средба Колашинац ни го покажа договорот со компанијата „Гомасидра“, која е регистрирана на иста адреса во Петрич со повеќе други фирми на Заеви, а каде што се наоѓа и компанијата „Пауер ај 8“(POWER i8 Ltd) на сегашниот лидер на СДСМ, Венко Филипче, а за која ИРЛ веќе пишуваше. Договорот не ни дозволи да го фотографираме, туку само да го прочитаме. Најбитно му беше да се задржиме на членот 4, каде што во детали е опишано кои се обврските на фирмата на Вице Заев.

Во договорот за трговско застапување, „Зобек мининг“ се обврзал дека за секој продаден тон јаглен ќе ѝ исплати на „Гомасидра“ по 47 евра, што е повеќе отколку цената на чинење на самиот јаглен, што е од 40 до 45 евра со транспорт.

За возврат, „Гомасидра“ се обврзала:„...во име и за сметка на налогодавецот Зобек, ќе постигнува договори за купопродажба на јаглен со трети лица, навремено ќе го известува и ќе се грижи за неговите интереси; потоа обезбедување работни простории во непосредна близина на местото на утовар; обезбедување опрема и неопходна механизација; калибрирање на јагленот согласно бараната гранулација; доколку е потребно десулфуризација до потребното ниво на сулфур; отпрашување на јагленот до прифатливо на пепел; и организирање брз и непречен утовар на јагленот и брзо и непречено пристигнување на крајната дестинација иако превозот на јагленот, во смисла на ангажман на возила и транспортни трошоци, е обврска на налогодавачот и тој самиот си ја плаќа“.

Меѓутоа, со овој трошок кон „Гомасидра“, за „Зобек мининг“ да биде профитабилен, јагленот требало да го продава за најмалку 90 евра по тон, зашто по договорената цена од 70 евра немало бизнис-логика да влегува во оваа зделка.

Кога го прашавме Колашинац за оваа пазарна нелогичност, ни рече дека не значи оти сѐ што е напишано во договорот со „Гомасидра“ е исплатено.

Меѓутоа, според податоците за реализираните договори (испорачана количина и исплатена сума) од ЕСМ, договорот со „Зобек мининг“ вреден 20,3 милиони евра за производство на топлина бил исцрпен со помала количина покалоричен јаглен од предвидените, односно 244 илјади тони, така што реализираната просечна цена по тон скокнала до 82,5 евра.

За Вице милиони, за Филипче ауди“

За разликите во цената објаснување ни даде и сопственикот на „Гомасидра“, Вице Заев, кој писмено одговори на нашите прашања. Тој вели дека цената од 47 евра по тон во договорот била наведена како горна граница, но на крајот, како што тврди, му биле исплатени помалку.

За постигнување поголем квалитет на јагленот, согласно бараните стандарди на крајниот купувач, исплатени се по 37 евра по тон, изјави Заев за ИРЛ.

Тој ги потврди обврските наведени во договорот за подготовка на јагленот согласно спецификацијата на купувачот (ЕСМ), што вклучувало калибрирање, десулфуризација, отпрашување, утовар и вагање, како и логистичка поддршка при транспортните процеси.

Според пресметките на оваа сума и вкупната испорачана количина јаглен, произлегува дека „Гомасидра“ од оваа зделка инкасирала околу 9 милиони евра. Деталниот преглед од годишните сметки на „Зобек мининг“ покажува дека вакви милионски суми расходи се евидентирани во ставките „услуги со карактер на материјални трошоци“ и „останати расходи од работењето“.

Но, за разлика од Колашинац, кој тврдеше дека воопшто не знаел која компанија е ангажирана за ова, Заев ни рече: „Со ‘Зобек мининг груп’ сме долгогодишни деловни соработници во повеќе стопански области преку правни субјекти регистрирани во Македонија.“

На прашањето какво искуство има неговата фирма „Гомасидра“ во оваа индустрија, Вице Заев одговори:

„Во деловната активност со енергетски ресурси Гомасидра има искуство со јагленот во Грција, Романија и Бугарија. Бизнис-ориентацијата на Гомасидра се ЕУ и пошироко. Во Македонија сѐ уште не сме имале таков предизвик.“

И финансиските извештаи на „Зобек мининг“ покажуваат дека државните зделки им донеле солиден профит. Во 2023 година компанијата прикажала профит од 3,7 милиони евра, што е за 78% повеќе отколку годината претходно, меѓутоа во 2024 година фирмата била во загуба од 940 илјади евра.

Инаку, фирмата „Гомасидра“ е отворена на 1 јуни 2017 година, наменета за меѓународен транспорт, шпедиција, рентакар, како и продажба и издавање на недвижен имот. Вице Заев е единствен сопственик, а до мај 2021 година управител заедно со него бил и Трајче Заев, негов прв братучед и деловен партнер. На истата адреса фирми имаат Венко Филипче, како и Трајче и Бобан Заеви.

Фирмата „Зобек гроуп“ ДООЕЛ Скопје е основана на 1 ноември 2010 година. Прв сопственик бил извесен Селам Нуиновски од Скопје. На 15 септември 2021 година фирмата ја купил Енис Колашинац и добила ново име – „Зобек мининг груп“ ДООЕЛ Скопје.

Во текот на 2022, 2023 и 2024 година „Зобек мининг“ добива и пет големи тендери за градежно уредување на зоните од Дирекцијата за технолошко-индустриски развојни зони додека директор е Јован Деспотовски. Вкупната вредност на договорите е 25 милиони евра.

На крајот на 2024 година Основното јавно обвинителство Скопје, по пријава од Финансиската полиција, отвори предмет за злоупотреба на службената положба за Деспотовски и уште седум лица од Бирото за јавни набавки и Државна комисија за жалби за добиените тендери на „Зобек мининг“ за ТИРЗ Штип и ТИРЗ Струмица. Обвинителството му го одзеде пасошот на Деспотовски, побара замрзнување на банкарските сметки и имотот на „Зобек мининг“.

Грчката фирма Лигниторихиа Ахладас била концесионер на рудникот Ахлада кој инаку се наоѓа во регионот околу Лерин, до 2023 година. Но, поради финансиски проблеми, во април 2023 година стратешки инвеститор во рудникот станува Митилинеос, ги платил сите долгови на Лигниторихиа Ахладас, а капацитетот за ископ на јаглен нагло се зголемил.

Фирмата - ќерка на Митилинеос, Протергиа, станува главен добавувач на јаглен за ЕСМ.

Компанијата Митилинеос е позната во македонската јавност откако во октомври 2022 година тогашната влада предводена од Димитар Ковачевски донесе одлука за утврдување статус на стратешки инвестиционен проект, за проектот „Митилинеос“ за изградба на гасна когенеративна постројка Скопје AC. Меѓутоа, името на оваа компанија почна да се спомнува како потенцијален инвеститор во земјава уште претходно од страна на претходникот на Ковачевски, Зоран Заев.

Уште во 2019 година, пратставувајќи го како придобивка од Преспанскиот договор, Заев разговараше со Митилинеос за потенцијални инвестиции во земјава.

Во јануари 2024 година, неколку месеци по направената зделка со Зобек Мининг, до Собранието стигна предлог закон со кој се предвиде Митилинеос како стратешки инвеститор да вложи 290 милиони евра во гасна централа, а државата требаше да се обврзе 20 години да ја откупува електричната и топлинската енергија. Освен тоа, требаше и да му помогне на Митилинеос со финансиска поддршка од 17% од инвестицијата односно 50 милиони евра.

Меѓутоа подоцна по бурните реакции на јавноста и самиот министер за економија во тоа време, Крешник Бектеши, којшто го поднесе законот, побара негово повлекување од процедурата во Собранието.

Денес, судбината на овој проект е непозната, иако и новата власт на ВМРО-ДПМНЕ најави потенцијален инвеститор на гасна когенеративна централа во Скопје. Засега не е познато дали Митилинеос и понатаму е во игра или власта потенцијално разговара со некој друг инвеститор.

Поврзаноста на „Зобек мининг“ со опозициската партија СДСМ води и до сегашниот лидер Венко Филипче. Минатата година ИРЛ дојде до фотографија на возило „ауди“ кое за време на предизборната кампања го возеше Филипче, а се водеше на име на фирмата „Зобек мининг“.

Возилото Ауди кое лидерот на СДСМ го користеше додека беше во сопственост на фирмата „Зобек мининг груп“, а денес е во негово владение.

Енис Колашинац потврди дека возилото било земено на лизинг за компанијата, но денес е во лична сопственост на Филипче.

„Боро и Рамиз“ во милионскиот бизнис со јагленот

Не е само „Зобек мининг груп“ исклучок во друштвото на фирми кои за време на енергетската криза увезувале јаглен за потребите на АД ЕСМ. Анализираните договори и лицата што стојат зад десетте компании покажуваат дека повеќето влегле во бизнисот набрзина или без претходно искуство во оваа сфера. Како што новинарите на ИРЛ открија, дел од фирмите биле формирани непосредно пред или по објавата на јавниот повик, а нивните сопственици и управители никогаш дотогаш не биле вклучени во бизнисот со енергија.

ИРЛ ги контактираше раководствата на сите фирми увознички. Но, наместо објаснување за високите цени на јагленот, некои од нив беа нељубезни и не сакаа да говорат за милионскиот бизнис со државната компанија.

Еден од нив е и Аљибер Ибраими од Мала Речица. Тој е сопственик на две фирми кои за време на енергетската криза добиле три државни тендери во вредност од 12,8 милиони евра. Компаниите „Куантум солушнс“ и „Енергија икс“ биле формирани на 29 март и 4 мај 2022 година, непосредно по распишувањето на повикот на АД ЕСМ на 25 март истата година. Регистрирани се на две различни локации во скопската населба Карпош.

Документите од Централниот регистар покажуваат дека Аљибер Ибраими во „Енергија икс“ е содружник со извесна Ана Христовска од Скопје. На 2 јуни и на 21 јуни 2022 година склучиле два договора со ЕСМ во вредност од околу 6,6 милиони евра за набавка на јаглен за РЕК „Битола“. Јагленот го носеле од рудниците „Селенице“ во Албанија и „Ахлада“ во Грција.

Но, веднаш по добивањето на тендерите, од фирмата „Енергија икс“ си заминала Ана Христовска. Својот удел му го продала на Ристо Чокрев од скопската населба Аеродром, поранешен ракометар и дел од раководството на ракометниот клуб Металург. Подоцна од фирмата излегол и Аљибер Ибраими, па сега сопственик на „Енергија икс“ е само Чокрев.

Освен со „Енергија икс“, Аљибер Ибраими на повикот за набавка на јаглен конкурирал и со втората новоформирана фирма „Куантум солушнс“. Во оваа компанија Ибраими бил единствен сопственик кога на 4 јуни 2022 бил склучен договор со АД ЕСМ за набавка на јаглен од рудникот „Ахлада“ за РЕК „Битола“. Два месеца подоцна, во август, содружник на Ибраими во фирмата му станува Лазар Кимов од Кавадарци.

Кога ИРЛ го исконтактира Ибраими и го праша за набавките на јаглен, тој само кусо ни изјави: „Извинете, во гужва сум“, и го прекина повикот.

Инаку, Аљибер Ибраими е сопственик и управител на неколку фирми. Член е и на надзорниот одбор на компанијата за јајца „Везе Шари“ и „Лецкер“. Има сопствеништво и во пет други фирми ќерки за производство на продукти од пилешко и говедско месо.

Извор ЕСМ: Сите реализирани договори за набавка на јаглен за РЕК Битола 2022 – 2024 *Забелешка: Од ЕСМ не успеаја да ги обезбедат податоците за реализираните договори за РЕК Осломеј

Откако ги добиле тендерите во 2022 година од ЕСМ, фирмите „Енергија икс“ и „Куантум солушнс“ оттогаш наваму повеќе не конкурирале на тендери за набавка на јаглен.

Наменски фирми формирани за тендерите

Во 2023 година, додека сѐ уште се чувствуваа последиците од енергетската криза, а сѐ уште беше во тек кризната состојба, беа формирани и други нови фирми за увоз на јаглен. „Никопоулос“ ДООЕЛ од Битола била основана на 20 јуни 2023 година, само два месеца пред да се објави голем тендер од ЕСМ за набавка на јаглен. Веќе во октомври „Никопоулос“ го добива бизнисот и склучува договор за набавка на јаглен во вредност од 10 милиони евра.

Го носи од рудникот „Просилио“ во Грција. Дополнително, во февруари следната година, ЕСМ и „Никопоулос“ склучуваат анекс на договорот за уште 10 000 тони, кои исто така доаѓаат од „Прослио“, со што вкупната вредност на договорот достигнува сума од 11 милиони евра.

Согласно договорената сума и реализираната количина на јаглен, ова станува највисоката цена од 88,5 евра за тон по која ЕСМ ја набавила оваа суровина.

Сопственик на фирмата е Евангелос Никопоулос, грчки државјанин од Лерин, а за управителка во тој период била назначена битолчанката Ивана Алексовска. Таа повеќе не е дел од компанијата. Но, откако стапивме во контакт со неа, таа немаше конкретни одговори за активностите на фирмата ниту за времето кога била нејзина управителка. Разговорот неколкупати го прекинуваше кога новинар на ИРЛ ја прашуваше за мотивот за основање на фирмата и цената на јагленот.

„Одлуките за набавка на јагленот ги правеше одбор во фирмата, односно од каде е најисплатливо да се набавува јаглен. Цената по која е набавуван јагленот не можам да ви ја кажам. Фирмата беше во преговори со АД ЕСМ и беше наменски основана за тој договор“, изјави Алексовска и рече за сите дополнителни прашања да пратиме мејл до компанијата.

Инаку, оваа фирма јагленот го купувала од српска фирма која имала ексклузивни права за набавка од рудникот „Просилио“.

И во овој случај се појавува фирма која всушност има улога на посредник во зделката. Тоа е компанијата „Енерика“ на Николче Спировски, која првично и самата конкурирала на еден од јавните повици на ЕСМ. Но, откако не успеала да договори испорака на јаглен за себе, според нашите сознанија, купила одредена количина јаглен од српската фирма, а потоа му ја препродала на „Никопоулос“, од каде што завршила во ЕСМ.

„Никопоулос“ се поврзува со уште една македонска фирма. Тоа е битолската „Голд санд“ која ѝ давала позајмици на „Никопоулос“. Сопственик на „Голд санд“ е Николче Нечевски, кој, откако се јавивме во „Никопулос“, утредента дојде да се види со нас за да ни објасни во врска со набавките на јаглен бидејќи, како што рече, бил упатен зашто неговата компанија го вршела транспортот.

„Глупо прашуваш, не ме провоцирај!“

Јаглен за РЕК „Осломеј“ кај Кичево носеле помалку фирми, најчесто од Албанија.

Најголема количина било договорено да испорача фирмата „Промет стеел холдинг“ од Скопје со која биле склучени два договора за набавка на 422 330 тони лигнит. Најголем дел од количините оваа фирма се обврзала да ги увезе од рудниците „Обилиќ“ во Косово и „Селенице“ во Албанија, а дел да ги купи и од рудниците во Беровско и Струшко. Двата договори се склучени по цена од 73 евра за тон.

Сопственик на „Промет стеел холдинг“ е Абедин Алиу од Сарај. Фирмата е основана во 2016 година и има неколку подружници. Во сопственост на „Промет стеел холдинг“ е и ресторанот „Актива“ во скопско Визбегово.

Кога новинар од ИРЛ го побара Алиу за да го праша за условите и цената по кои го набавувал јагленот, тој почна дрско да одговара:

„А, што треба? Тебе ли да ти одговорам? Не разбирам што сакаш да постигнеш. Ние тогаш бевме принудени од кај можеме да најдеме јаглен. Глупо прашуваш. Не ме провоцирај“, по што Алиу нељубезно го прекина разговорот.

Бизнисот врви и денес

Годишните потреби од јаглен на РЕК „Битола“ се околу три милиони тони, кои не може целосно да се задоволат од домашните рудници. Се проценува дека дури половина од таа количина се набавува од увоз. Дополнително, уште околу 600 илјади тони јаглен се потребни да се увезат и за ТЕЦ „Осломеј“.

Според склучените договори, истите фирми продолжуваат да ја снабдуваат државната компанија ЕСМ со јаглен и годинава, а директорот Лазо Узунчев вели дека набавките од странство ќе продолжат најмалку следниве две години.

Од почетокот на годинава склучени се нови договори со неколку компании. На 15 јануари со „ЏМП коп интернатионал“ за набавка на 250 илјади тони во вредност од 11,4 милиони евра.

Во новите договори од годинава се појавува и нова компанија, „Енерџи макс“ од Скопје, која се обврзала да испорача 150 илјади тони јаглен за 7,8 милиони евра. Оваа компанија е регистрирана на иста адреса како и „Енерика“ која веќе имала неуспешен обид да склучи договор со ЕСМ претходните години. Сопственици на „Енерџи макс“ се извесни Весна Спировска и Димче Панов.

Последните два склучени договора на ЕСМ за набавка на јаглен се од април и мај годинава за ТЕЦ „Осломеј“. Тие се со фирмата „Рис инженеринг“ за набавка на 100 илјади тони јаглен, вреден околу 6,5 милиони евра, како и договорот со „Хај тауерс“, за истата количина и истата централа, вреден 7,1 милиони евра.

За фирмата „Хај тауерс“ најдовме дека е приватна компанија од Албанија, формирана на 22 февруари 2018 година. Има двајца сопственици – Ергест Дучелари и Газмент Хоџа. Според увидот во бизнис-мрежата во Албанија, регистрирана е за многу дејности, меѓу нив и за преработка и трговија на големо и мало со јаглен, битумен и доломит. Оваа компанија добавувала јаглен и за РЕК „Битола“ кога во мај 2022 година склучила договор за набавка на 480 илјади тони јаглен од Албанија, во вредност од 26,5 милиони евра.

Еден од сопствениците на „Рис инженеринг“, пак, е Исак Туша. Тој претходно кон крајот на 2023 година склучил договор за набавка на јаглен преку друга негова компанија, „ИМИ коп“. Овој договор е во вредност од 9,8 милиони евра, за набавка на 150 илјади тони јаглен од македонскиот пограничен рудник кај селото Живојно, преку компанијата „ЏМП коп“. Таа е во сопственост на Дрилон Ајдини од Арачиново и Панајотис Анастасиадис од Лерин. За „ЏМП коп“ домашната јавност слушна во 2023 година, кога при ископ беа уништени делови од неолитската населба Влахо кај Живојно.

Фирмата „ИМИ коп“ е формирана во 2004 година. Со Исак Туша се сретнавме двапати во неговиот ресторан „Капри“ во скопско Визбегово. Ни рече дека тендерот што го добил во 2023 година за набавка на јаглен за РЕК „Битола“ му бил прв склучен договор со државната компанија, а фирмата претежно му се занимава со градежни работи. Изјави дека договорот не бил до крај реализиран бидејќи бил раскинат од страна на ЕСМ, со образложение дека квалитетот на јагленот бил лош.

Потоа компанијата „ИМИ коп“ покренала тужба против ЕСМ бидејќи јагленот бил искористен, а неговата фирма наводно е во загуба од околу половина милион евра.

Јавното обвинителство со предистраги за јагленот

Од Јавното обвинителство за ИРЛ соопштија дека во тек се неколку предистраги за предмети поврзани со набавките на јаглен. Оттаму нѐ информираа:

Јавните обвинителства постапуваат по ревизорски извештаи кои во еден дел го опфаќаат предметот што го наведувате, но и по одредени други сознанија кои би можеле да се доведат во врска со набавките на јаглен.“

Според раководството на ЕСМ, договорите од изминативе години за набавки на јаглен ги побарале и Финансиската полиција и МВР.

Годишните извештаи на ЕСМ покажуваат дека во кризните 2023 и 2024, двете термоцентрали, РЕК Битола и РЕК Осломеј, произвеле помалку струја отколку што било планирано. Во 2023 година термоцентралите потфрлиле за 10,3% во однос на планираното производство, додека пак во 2024 година, 27,3% помалку од планот.

Ако се анализираат годишните извештаи на ЕСМ последните три години, евидентно е дека има намалување на калоричноста на потрошениот јаглен и за таа цел зголемување на потрошувачката на мазут. Имено, кога јагленот е „посен“, во котлите мора да се прска мазут за да се збогати калоричноста на смесата за горење.

Кога прашавме во ЕСМ да ни дадат објаснување зошто се случило потфрлање на производството и како е тоа поврзано со увозот на јаглен во тие години, актуелниот директор Лазо Узунчев ни одговори дека „постојат сомнежи дека квалитетот на јагленот што се увезувал не секогаш бил согласно декларираната калоричност“.

 


ДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА НАБАВКА НА ЈАГЛЕН ОД ЕСМ

РЕК БИТОЛА


2022 година

2023 година

2024 година

РЕК ОСЛОМЕЈ


2022 година

2024 година