Ова истражување е резултат на шестмесечната истрага предводена од глобалната мрежа на истражувачки новинари која што ги обработи протечените документи обезбедeни од Центарот за напредни одбранбени студии од Вашингтон и норвешкиот медиум Е24. Новинарите пронајдоа најмалку 200 осудени криминалци, бегалци, политичари обвинети за корупција и санкционирани поединци кои поседувале недвижен имот во Дубаи. Дел од овие луѓе се и од Македонија.
Известуваат: Давид Илиески и Маја Јовановска; Визуелизација: Лука Блажев, Елена Митревска Цуцковска и Џејмс О’Брајан (OCCRP); Редактура: Сашка Цветковска;
Туристичките агенции во Македонија имаат изобилна понуда на аранжмани за патување и посета на Дубаи.
„Луксузна дестинација создадена за уживање“; „Еден ден во Дубаи се памети цел живот“; „Егзотични плажи, шопинг центри и луксузни хотели“; „Градот на иднината“; „Синоним за луксузно живеење“; „Дубаи – единствен, екстравагантен и луксузен…“.
Во рекламните материјали кои го промовираат градот доминантно се провлекува зборот „луксуз“. Но, високите цени во градот, на туристите во организирани групи може да им овозможат само поглед кон луксузот. Екстравагантните вечерни излегувања низ Дубаи или пак пазарувањата во спектакуларните трговски центри им се достапни само на оние со длабоки џебови.
Дека гламурозниот живот им е достапен и на дел од македонските граѓани сведочат и стотиците стории од жолтиот печат кои посветено ги следат социјалните мрежи на богатите и славните во Македонија. Инфлуенсери, пејачи и модели со задоволство се фотографирааат, за разлика од бизнисмените и политичарите. Но, Инстаграм и Тик ток профилите на некои од нивните деца и партнери, понекогаш прикажуваат фотографии и видеа од чести посети во Дубаи, така што македонскиот граѓанин може да исцрта слика за животниот стил на македонската бизнис и политичка елита.
Дубаи не е само местото каде што малкумина живеат живот којшто за многумина тука е нечуен. Во Дубаи се оди и за бизнис и работа, но и за атрактивниот пазар на недвижности со висока репутација. Кој од македонските граѓани поседува банкарски сметки или имот во Дубаи е невозможно да се дознае по институционален пат бидејќи овие податоци таму се тајна. Во новото истражување на ИРЛ и партнерите за првпат откриваме недвижности на македонски граѓани од јавниот живот во оваа светска оф-шор дестинација.
По шестмесечна истрага предводена од глобалната мрежа на истражувачки новинари „OCCRP“ и норвешкиот медиум „Е24“, репортерите од 74 медиуми во 58 држави открија најмалку 200 осудени криминалци, бегалци, политичари обвинети за корупција или нивни соработници и санкционирани поединци кои поседувале недвижен имот во Дубаи. Дел од овие луѓе се и од Северна Македонија.
Меѓународното истражување покажува како Дубаи стана еден од најголемите даночни раеви во светот, каде тајноста и годините на попустливи политики направија град каде недвижностите се запоседнати од контроверзни и проблематични сопственици.
Што треба да знаеме за протечените податоци
Од каде доаѓаат податоците
Податоците за имотот доаѓаат од серија протекувања на повеќе од 100 бази на податоци. Најголем дел од податоци доаѓаат од Одделот за недвижности во Владата на Дубаи, како и од јавните комунални претпријатија. Податоците се добиени од Центарот за напредни одбранбени студии (C4ADS), непрофитна организација со седиште во Вашингтон, која го истражува меѓународниот криминал и конфликти. Потоа беше споделен со норвешкиот финансиски медиум Е24 и со Проектот за известување за организиран криминал и корупција (OCCRP), кој координираше истражен проект со десетици медиуми од целиот свет.
Дали е ова целиот имот на странци во Дубаи
Протечените информации не го опфаќаат целиот регистар на недвижности во Дубаи. Вредноста на имотот опфтен во базите до кои новинарите имаат пристап е 90 милијарди долари. Зa споредба, економистите од Даночната опсерваторија на ЕУ и Норвешкиот центар за даночни истражувања, кои ги анализираа протечените податоци, странската сопственост на пазарот на домување во Дубаи вредела 160 милијарди долари само во 2022 година.
Што содржат податоците
Базата со податоци со која работеше конзорциумот на медиуми содржи сопственик на секој имот, како и други информации за идентификација како што се неговиот или нејзиниот датум на раѓање, бројот на пасошот и националноста.
Како новинарите ги верификуваа податоците
Новинарите ги користеа податоците како почетна точка за да го истражат пејзажот на сопственоста на странски имот во Дубаи. Тие поминаа месеци во проверка на идентитетот на луѓето кои се појавија во протечените податоци, потврдувајќи го нивниот статус на сопственост, користејќи официјални записи и други јавно достапни бази на податоци. Репортерите вклучија луѓе во проектот само доколку нивниот идентитет може независно да се потврди преку други извори.
Македонците кои поседуваат имот во Дубаи
Во рамките на овој глобален пазар, Северна Македонија е мала риба. „Според протечените податоци од 2022 година и нашите проценки, странците поседувале минимум 198.000 станбени недвижности во Дубаи во вредност од повеќе од 90 милијарди американски долари истата година“, вели Андреас Окланд од Факултетот за економија и бизнис на Норвешкиот универзитет за општествени науки (NMBU).
Во протечените податоци има повеќе од 40 недвижни имоти во сопственост на граѓани од Северна Македонија. Според истата анализа, вкупната вредност на овој имот во сопственост на македонски граѓани изнесува нешто повеќе од 15 милиони американски долари.
Но, македонските граѓани од нашата приказна не се било кои Македонци. Туку се политички и економски моќни лица, а на добар дел кариерите им биле проследени со обвинувања за корупција и трговија со влијание.
Поседувањето недвижен имот во Дубаи само по себе не е доказ за погрешно постапување или криминал, но внимателно ги испитавме и идентификувавме имињата кај кои има релевантни информации за јавен интерес. Станува збор за лица кои биле политичари или се роднини или блиски пријатели на политичари во Македонија, луѓе против кои има истраги или судски пресуди, луѓе кои се под меѓународни санкции и луѓе кои го стекнале своето богатство преку прекршување на законите. Овие податоци за недвижностите на македонски државјани не ја отсликувааат нивната вкупна приватна и деловна активност. Тие може, но и не мора, да имаат и други имоти во Дубаи.
Јордан Камчев
Јордан „Орце“ Камчев е бизнисмен од Северна Македонија и еден од најбогатите луѓе во Македонија и земјите од Западен Балка според листата на „Форбс“ од 2016 година. Тој беше дел од потесниот круг на поранешниот премиер, Никола Груевски и неговиот братучед Сашо Мијалков, шеф на Управата за безбедност и контраразузнавање (УБК) – дуото одговорно за автократско и корумпирано владеење кое вклучуваше сериозни повреди на човековите права и слободи. Врските со оваа група му овозможија незаконска предност во дузина државно финансирани зделки. Во 2022 година, Камчев беше осуден на две години затвор под обвинение за перење пари, измама и злоупотреба на службената положба во случаите „Империја“ и „Плацевите на Водно“. Тој е првиот бизнисмен од Македонија кој е ставен на црната листа на санкции на САД, како корумпиран олигарх вклучен во поткуп, перење пари и негативно влијание врз демократските процеси во земјава.
Според протечените податоци, во 2022 година поседувал стан во Марина Резиденс на Палмата Џумеира во Дубаи (Marina Residence, Palm Jumeirah). Големина на станот е 165 квадратни метри. Според анализата на пазарот со недвижности во Дубаи, проценетата вредност на станот во моментов изнесува околу 590 илјади американски долари.
ИРЛ не можеше да потврди дали се уште го поседува станот. Јордан Камчев не беше достапен да потврди или негира, тој не одговори на прашањата и повиците на ИРЛ.
Душко Чифлиганец
Душко Чифлиганец е бизнисмен и заменик-претседател во фамилијарната компанија „Адора Бизис Груп“. Неговиот татко, Ванчо Чифлиганец е од првата генерација транзициски директори, како прв човек на рудникот за злато и бакар „Бучим“ во Радовиш. Ванчо Чифлиганец во политиката влегува како пратеник на Социјалдемократскиот сојуз и во Парламентот останува два мандати. По завршувањето на политичката кариера Чифлиганец ја формира градежната компанија „Адора“, која прераснува во една од најголемите приватни фирми кои градат комерцијални објекти во целата држава. Истражувањето на ИРЛ „Изгубени во премерот“ во 2021 година покажа како преку компанијата „Адора“ тие направиле низа прекршувања на законите и на граѓаните им продавале станови со помала квадратура од онаа запишана во имотните листови.
Поседува стан во Атлантик (The Atlantic) во Дубаи. Станот е со големина од 124 квадратни метри. Според анализата на пазарот со недвижности во Дубаи, проценетата вредност на станот во моментов изнесува околу 567 илјади американски долари.
Душко Чифлиганец во одговор за ИРЛ вели дека станот го купил на свои 23 години како дел од неговите лични и семејни деловни активности во ОАЕ. Целиот одговор овде.
Ристо Секуловски
Ристо Секуловски е македонски бизнисмен чија компанија „ССИ Инвестмент“ беше дел истрагата на случајот „Империја“ каде што поранешниот премиер Никола Груевски и поранешниот шеф на тајната полиција Сашо Мијалков беа осудени за корупција и организиран криминал. Според сомнежите на обвинителството, неговата улога во операцијата била преку личната фирма да пренесува средства со сомнително потекло и со нив да пазари недвижен имот за поранешни владини функционери.
Поседува/л два стана во Ирис Блуе (Iris Blue) и Марина Терас Тауер (Marina Terrace Tower) во Дубаи. Становите се со големина од 127 квадратни метри и 97 квадратни метри. Според анализата на пазарот со недвижности во Дубаи, вкупната проценета вредност на двата стана во моментов изнесува околу 1 милион американски долари.
Ристо Секуловски разговараше со новинарите на ИРЛ, потврди дека има недвижен имот во Дубаи, но не даде повеќе информации. Потоа не одговори на прашањата на ИРЛ.
Бобан Заев
Бобан Заев е бизнисмен и братучед на поранешниот премиер Зоран Заев. Во периодот од 2017 до 2023 Бобан Заев и неговите компании бележат значајно проширување на деловните операции. Во 2017 година со други членови на семејството Заев, основаше компанија која стана една од првите што обезбеди лиценца за одгледување канабис за медицинска употреба – бизнис кој во Македонија е критикуван поради отсуството на државна контрола врз производството, како и отсуство на мерки за превенција на нелегална трговија со незаконски супстанци. Овој деловен потфат му донесе негативно медиумско внимание и јавни обвинувања дека ја користи позицијата на братучедот – премиер.
Поседува стан во Гранд Блеу Тауер (Grand Bleu Tower) во Дубаи. Станот е со големина од 134 квадратни метри. Според анализата на пазарот со недвижности во Дубаи, проценетата вредност на станот во моментов изнесува околу 1 милион 400 илјади американски долари.
Бобан Заев во одговор за ИРЛ и Меѓународниот проект за известување за организиран криминал и корупција (OCCRP) потврди дека станот во Дубаи го купил во ноември 2021 година, а средствата се лично негови од дивиденди и плати. Целиот одговор овде.
Ниту еден Македонец не пријавил имот во Дубаи иако морале, некои го стекнале незаконски
До 2019 година Македонците не можеа да вложуваат во недвижности надвор од државата. Со измените на Законот за девизно работење, на граѓаните и компаниите им беше овозможено легално да купуваат акции и недвижности во странство. Условот е дека имаат должност купениот имот да го пријават во регистарот за вложувања во недвижности во Централниот регистар на Северна Македонија.
Но, според информациите кои што самите лица од интерес ги споделија со новинарите на ИРЛ, речиси сите го прекршиле законот за девизно работење со непријавување на странскиот недвижен имот, а нечии имоти биле нелегално купени кога ова со закон било забрането.
Душко Чифлиганец тврди дека имотот го купил како резидент на Дубаи. Заминал на едукација во 2011 година кога имал 18 години. По пет години, на негови 23 години, тој одлучил да инвестира во недвижности. Според неговите одговори, тој смета дека како резидент на Дубаи немал законска обврска да го пријави станот бидејќи го пазарел со пари од резидентна сметка во Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ).
„Станот во Дубаи го имам купено како резидент на Обединетите Арапски Емирати и е платен преку моја резидентна сметка во ОАЕ,“ пишува во одговорот на Чифлиганец. Тој додава дека според Законот за девизно работење на РСМ, „вложувањето во оваа недвижност не може да се смета како капитална инвестиција на резидент на нашата држава во странство“, а со тоа и дека немал обврска ниту можност да го пријави недвижниот имот во Централниот регистар.
Но, верификациите кои ги направи тимот на ИРЛ, покажуваат дека Чифлиганец го купил станот незаконски затоа што купувањето на недвижен имот во странство пред 2019 било нелегално и за резиденти.
„Согласно со Законот за девизно работење, македонските граѓани можат да стекнуваат недвижности во странство,“ вели финансискиот експерт Павле Гацов. Тој појаснува дека претходно не постоела „можност за купување на недвижности во странство од страна на македонски граѓани“.
Ристо Секуловски во разговорот со новинарите на ИРЛ рече дека недвижностите ги стекнал многу одамна. „Одамна, има 20 години… Го купив со македонски документи“, одговори Секуловски во разговор со новинарите на ИРЛ. Како и Душко Чифлиганец, и тој не би смеел да купува стан пред 2019 година како државјанин на Македонија. И неговиот имот се уште не е пријавен во регистарот.
Јордан Камчев не одговори точно кога го купил имотот. Бобан Заев е единствениот кој потврди дека станот го купил по 2019 година по стапувањето на сила на законските измени кои овозможија Македонците да купуваат недвижен имот во странство. Тој не мора да го пријави овој стан во регистарот бидејќи се уште нема имотен лист. „Станот е купен во ноември 2021 година… Не бев свесен за постоењето на таков Закон или обврска, инаку би го регистрирал доколку е применливо,“ вели тој.
Со цел државните институции и истражни органи да имаат пристап до овие податоци, Централниот регистар води регистар на средствата вложени во недвижности на резиденти во странство, за што издава потврда за извршениот упис и за секоја натамошна измена.
Но, до денот на објавувањето на оваа сторија ниту еден Македонец не пријавил дека поседува имот во Обединетите Арапски Емирати и Дубаи.
„По однос на барањето со кое побаравте информација колкав број на македонски граѓани регистрирале недвижности во Регистарот на вложување средства во недвижности во Обединетите Арапски Емирати и Дубаи… Ве информираме дека во нашиот Регистар не се пронајдени такви записи,“ пишува во одговорот кој го добивме од Иван Марковски од Одделението за односи со јавност во Централниот регистар на Северна Македонија.
Нетранспарентни зделки и нула проверки
Павле Гацов е експерт во областите перење пари, даноци и финансиско известување уште од 89-та година. Бил советник на неколку министри во неколку влади, а денес е претседател на Здружение на даночни советници на Северна Македонија. Тој во разговор со ИРЛ вели дека многу често ваквите инвестиции „се брана за протнување на некои испрани пари кои што ќе се претворат во имот, односно ќе се одлеат во странство и на некој начин ќе се ‘обелат’“. Тој објаснува дека е многу важно да се води ваков регистар за јавноста и институциите да имаат увид кој и каде купил недвижности со цел да може да се направи проверка дали имотот потекнува од оданочени, односно легални средства.
„Оние кои не се пријавиле во регистарот и не го регистрирале купениот имот во странство треба да бидат подложени на проверка. Да се провери дали нивните приходи се од легални извори и дали биле оданочени,“ вели Гацов.
Во февруари годинава Собранието го донесе Законот за конфискација на имот во граѓанска постапка. Со усвојувањето на овој закон се овозможува конфискација на имот (недвижен имот, пари, хартии од вредност, депозити, концесии) чие стекнување не може да се докаже дека е од законски извори. Постапката опфаќа имот во или надвор од Македонија, кој е во сопственост на физички лица македонски државјани, на странски државјани со престојувалиште во државава, на лица без државјанство со престојувалиште во земјава или на правни лица регистрирани во или надвор од Македонија.
За почетна година од кога ќе се разгледуваат изворите на средства е определена 2007 година. Тогаш е донесен Законот за платен промет кога сите граѓани беа обврзани своите трансакциски сметки да ги пријават во Единствениот регистар на трансакциски сметки.
Кога јавниот обвинител ќе оцени дека постојат индиции дека имотот не е стекнат од законски извори, должен е веднаш да достави известување до Управата за финансиска полиција за испитување и прибирање на податоци за изворите и начините на кои е стекнат имотот. Товарот на докажување дека имотот е стекнат од законски извори е на страна на тужениот во постапката. Доколку тужениот нема докази, законот предвидува одземање на нелегално стекнатиот имот.
Законот за конфискација на имот во граѓанска постапка ќе почне да се применува од септември оваа година.
Зошто Дубаи?
Пред четириесет години Дубаи беше непозната локација на Блискиот исток каде песочна бура можеше непречено да помине од Арабиската пустина до Персискиот залив.
Денес градот е глобален финансиски центар со една од најпрепознатливите панорами во светот – футуристичка бетонска џунгла каде што лидерите во бизнисот потпишуваат договори вредни милијарди долари, инфлуенсери промовираат луксузен животен стил, а Том Круз се искачува на највисоката зграда во светот за франшизата блокбастери „Невозможна мисија“.
Градот во Персискиот залив е далеку од единственото место каде што криминалците и другите успешно го чуваат своето богатство во луксузни имоти. Недвижностите во Њујорк и Лондон исто така се познати по тоа што привлекуваат валкани пари.
Но, експертите велат дека Дубаи има многу да понуди и тоа не само во однос на неговата огромна палета на висококатници и вили.
Еден од факторите за неговата атрактивност кај инвеститорите, велат експертите, се неконзистентните одговори на Емиратите на барањата од странските власти за помош при апсење и екстрадиција на бегалци.
До неодамна, Обединетите Арапски Емирати немаа договори за екстрадиција со многу земји, што помогна Дубаи да се претвори во магнет за бегалци од целиот свет. Додека властите на ОАЕ ја зголемија соработката со странските органи за спроведување на законот во последниве години, тамошната влада сè уште е позната по неконзистентни одговори на барањата за екстрадиција.
Џејмс Хенри, експерт за даночни раеви од „Јеил Глобал“ (Yale Global), ги спореди ОАЕ – федерација од седум емирати, вклучително и Дубаи – со „сцените со баровите во филмот ‘Војна на ѕвездите’“.
„Влегувате внатре, ги гледате клептократите, лево олигарсите, во средината перачите на пари, а во задниот дел валканите руски трговци што го користат како алатка за избегнување за санкции“, вели Хенри. „Сите ги служи истата основна финансиска тајност“.
Од австралиски шверцери на кокаин, до роднини на африкански диктатори и група санкционирани финансиери на Хезболах, истражувањата откриваат како градот ги отворил портите за бескрупулозните ликови од целиот свет.
Лицата од меѓународното истражување може да ги погледнете овде.
Во март 2022 година, Оперативната група за финансиски акции или ФАТФ (Financial Action Task Force, FATF), меѓународна организација за определување дејствија за спречување на перење пари, утврди низа „недостатоци“ во системите за борба против перење пари и финансирање тероризам кај Обединетите Арапски Емирати.
Потегот кој се закануваше да ја наруши репутацијата на Дубаи како главен центар за финансии на Блискиот исток, предизвика заеднички напори на властите на ОАЕ да го заострат законодавството и да ја зголемат соработката со странските органи за спроведување на законот за екстрадиција.
Според властите на ОАЕ, агентите за недвижности, брокерите и давателите на корпоративни услуги го засилиле известувањето за сомнителни трансакции, додека вкупната вредност на казните наметнати од властите за спречување перење пари е зголемена за три пати од 2022 година.
Но, бројот на пријавени трансакции сè уште претставува мал дел од вкупниот број направени зделки.
„Dubai Unlocked“ е меѓународно истражување на кое работеa повеќе од 75 медиуми од 58 земји: Africa Uncensored, Al Jazeera, AZDA TV, Belarusian Investigative Center (BIC), BIRD, Buro Media, Civilnet, Context Investigative Reporting Project Romania, Cyprus Investigative Reporting Network, DARAJ /SIRAJ , Dawn, De Groene Amsterdammer, Delfi, Der Spiegel, Der Standard, De Tijd, Diario Rombe, Direkt36, Economy Post, Expresso, Etilaat Roz, El Universal, E24, Forbes, Frontier Myanmar, Frontstory.pl/Reporters Foundation, Government Accountability Project, InfoLibre, Inside story, International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), Investico, investigace.cz, Investigative Center of Jan Kuciak, Investigative Reporting Lab – IRL, IrpiMedia, iStories, Knack, Korea Center for Investigative Journalism(KCIJ)-Newstapa, KRIK, Le Monde, Le Soir, Lighthouse Reports, Malaysiakini, Malta Today, Mikroskop Media, NIRIJ, Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), Oštro, Paper Trail Media, Reporter.lu, Schemes, RFE/RL’s Ukrainian service investigative project, Siena, Shomrim, Slidstvo.Info, Straits Times, SVT, Tempo, The Age, The Confluence Media, The Irish Times, The News International Pakistan, The Nikkei, The Sydney Morning Herald, The Times, Times of Malta, Twala, VG, Vlast, Yle, Zamaneh Media and ZDF.
Податоците ги обезбеди Центарот за напредни одбранбени студии (C4ADS).
