Press "Enter" to skip to content

Поглед во планот на „Филип Морис“ да не убеди дека IQOS и HEETS се помалку штетни од обични цигари

Моден додаток. Медицински третман. Технолошки гаџет. Од неодамна дури и решение за досадата при карантинот кој се случи како последица на COVID-19.

Станува збор за уредот „IQOS”. Се изговара Аиј-кос. Најчесто е во црна метална боја. Целта му е да загрева тутун. Не било каков, туку оној од брендот HEETS, куси бели патрони со несогорлив тутун во прачки налик цигари. Функционираат само заедно, односно без уредот за загревање, IQOS, не можете поинаку да ги конзумирате HEETs. Ги произведува една од најголемите свески компании за тутун „Филип Морис Интернешнл“. 

Во секојдневниот говор корисниците повеќе го користат терминот HEETs цигари, но во кампањата на „Филип Морис“, ова се патрони. Уредот IQOS од компанијата се промовира како се’, освен како она што навистина е: уред за конзумирање тутун. 

Во македонскиот Закон за тутун и производи од тутун донесен мината година во мај овие два продукта за прв пат се регулираат. Во законот не се нарекуваат тутун за пушење, како традиционалните цигари, туку производи од несогорлив тутун. Ќе плаќаат помала акциза и за разлика од другите тутунски производи, овие не се опфатени во Законот за заштита од пушење. 

Истражувањето на ИРЛ во партнерство со членки од Меѓународниот проектот за известување за организиран криминал и корупција открива дека компанијата своите тврдења за помалку штетните и побезбедни ефекти на продуктите од несогорлив тутун ги базира на студии финансирани токму од „Филип Морис“. 

Известува од Македонија: Давид Илиески
Координација со партнери: Сашка Цветковска
Дополнително известување: Маја Јовановска
Илустрација: Елдин Пашовиќ

Уредничка забелешка: Ова истражување Истражувачката репортерска лабораторија го правеше во партнерство со медиуми и универзети во 10 држави, а во продукција на Меѓународниот проект за изестување за организиран криминал и корупција

Партнери: “Кваза публика” од Гватамала, Биро за истражувачко новинарство во Обединетото Кралство, Киев Пост од Украина, Рипорт РАИ3 од Италија, Аристегуи Нотикиас од Мексико, РИСЕ Романија, Куестион Публика од Колубмија, Васеда Хроникл – Јапонија. Универзитетот Бах од Англија – истражувачки партнер на набљудувачката мисија на тобако индустријата на организација СТОП.

Зголемената свест во последните децении за штетноста од пушењето цигари ја доведе тутунската индустрија во ќош и ја натера да признае дека цигарите предизвикуваат рак и други сериозни здравствени состојби. 

Во многу земји моќната индустрија е погодена од големи ограничувања. Меѓу нив најзагрижувачки се забраните за пушење на затворено и забраните за рекламирање. Ова е последица и на Рамковната конвенција за контрола на тутунот (FCTC), меѓународен договор кој има за цел да ја намали побарувачката и понудата на тутун, а чијшто потписник е и Северна Македонија. 

Продорот на новите тутунски продукти веќе две години е видлив на сите континенти. Македонците две години патуваа во Србија, Бугарија и Грција само за да си купат HEETs, кои во земјава до скоро беа нерегулирани.

Во светло на новата бизнис стратегија на „Филип Морис“, не беше големо изненадување кога минатата година компанијата започна глобална кампања наречена „Unsmoke Your World“, повикувајќи ги пушачите да се откажат од цигарите. 

(Следува подолу) Како Филип Морис започнува да ги рекламира на IQOS уредите во Северна Македониија

„Општеството очекува да постапиме одговорно“, објавува на својата веб-страница. „И ние го правиме токму тоа со дизајнирање на иднина без чад“, ќе соопшти менаџментот на Филип Морис. 

Компанијата ја инвестира својата иднина во продажба на сосема поинаков начин на внесување на аеросолизиран никотин во белите дробови на своите клиенти: Комерцијален систем кој користи електрична енергија во внатрешноста на IQOS-уредот за загревање на стебленца од тутун на 350 °C, значително пониска од температурата на хартиена цигара запалена од пламен.

Реклама на Филип Морис за IQOS уред во Северна Македонија на официјалниот вебсајт

„Независни“ студии за „поздраво“ пушење

Производите на IQOS, кои се попрофитабилни по единица од цигарите, би можеле да генерираат приход од скоро 4 милијарди американски долари за „Филип Морис Интернешн“ само оваа година, проценува Легендре. За споредба, во 2016 година тие имале 0,7 милијарди долари приход. 

На најновиот состанок на акционерите на „Филип Морис Интернешнл“ на 6ти мај годинава, IQOS традиционалните цигари не беа ниту еднаш спомнати, вели Мишел Легендре од непрофитната организација Коорпоративна Отчесност која учествуваше како акционер. 

„Филип Морис“ вели дека за разлика од цигарите кои горат, цигарите кои работат на топлина произведуваат „во просек 90-95 проценти помалку“ токсични материи, што ги прави побезбедни за пушачите и за оние околу нив. Компанијата ги бомбардираше владите и јавноста со, како што тврди, „независни студии“ што ќе докажат дека користењето IQOS е поздраво од пушењето цигара. 

Но, мнозинството од студиите за здравствените ефекти на IQOS се финансирани од самите „Филип Морис“.

Најмалку 18 од 85 студии наведени на официјалната веб-страница на ФМИ се поврзани директно со компании од тутунската индустрија или автори чија научна работа е поврзана со специјалисти поврзани со ФМИ или нивната работа. Девет од студиите наведени на нивната страница се од автори кои се финансирани од фирмата „British American Tobacco”, конкурент на ФМИ, кој развива свој тутунски производ на топлина.

Според Ана Гилмор, професор на Универзитетот во Бат во Обединетото Кралство и истражувач на тутунската индустрија, постојат само неколку вистински независни анализи за безбедноста на IQOS и споредбата со обичните цигари.

Едната била спроведена од страна на Американската администрација за храна и лекови откако „Филип Морис“ ја започнува процедурата за продажба на IQOS во САД како „производ со намален ризик“. ФДА го отфрла тврдењето на ФМИ дека нивниот тутунски производ за загревање го намалува ризикот од болести поврзани со тутунот. Иако уредот може да произведе помали нивоа на некои токсини, ФДА соопштиле дека сè уште нема докази дека IQOS-от е поздрав на долг рок. Другата анализа доаѓа до истиот заклучок, но никогаш не била објавена. Сепак, партнерот на OCCRP во Италија, успеаа да пронајдат копија од извештајот. 

“Првата цигара што ја пробав е Ајкос”

„Филип Морис“ на пазарот не носи само нов производ, туку создава и трендови поради атрактивниот изглед на уредите IQOS. Се внимава и на изгледот на продавницата.

„Во внатрешноста користиме многу висококвалитетно дрво, пепел и орев“, изјави германскиот извршен директор на Филип Морис за новите бутици на IQOS во Минхен, Германија. Самите уреди не се помалку елегантни. Тие личат на квалитетни пенкала, со мат хром завршетоци и опции во боја во различни нијанси на накит, како и специјални ограничени изданија. 

Пример за такво издание е неодамнешна украинска верзија во аквамарин. („Една од најзначајните бои на пролет / лето 2020 година) сезона “, пишува на рекламата за IQOS во Космополит Украина, списание кое е многу популарно помеѓу тинејџерите низ светот. 

Трендовите не ги одминуваат ниту Македонците, особено тинејџерите. 

Мила, 31-годишна жителка на Скопје пуши цигари уште од 15 години.Почнала да пуши затоа што во тоа време „беше модерно и многу достапно“. 

„Ги поминав моите тинејџерски години во доцните деведесети години кога пушењето беше легално дури и во болниците“, вели Мила.

По 14 години пушење цигари, таа пред две години се префрли на нешто поразлично. За прв пат се запознава со продуктот IQOS на патување во Белград.

„Мој пријател ми кажа дека може да ми помогнат со зависноста“, објасни таа. Во нејзиниот случај тоа не се случува, но таа верува дека тие се поздрава опција од „традиционалните цигари“. 

„Најдоброто нешто е што можам да ги пушам во барови, ноќни клубови, на работа“, вели Тасевска и додава дека иако таа не верува дека тие се навистина здрави, можноста да пуши со пијалок во ноќен клуб е „одлична“.

Пред една деценија, македонската влада предводена од конзервативците воведе остри ограничувања на пушењето во јавност во земја горда на својот светски квалитетен тутун што го стави на својот национален амблем. Забраната за пушење на сите јавни места, работни простории, барови и ресторани беше воведена бргу и беше спроведена со силни институционални напори. 

„Ја разбираме традицијата, но здравјето на нашите деца е поважно. Забраната за пушење ќе доведе до намалување на пушењето кај малолетни лица “, оваа линија беше главното „мото“ за многу непопуларен закон од страна на поранешната администрација што воведе целосна забрана за пушење во 2008 година.

Тасевска е помеѓу едната третина од населението што пуши. Таа и огромното мнозинство Македонци во земјата сметаат дека забраната за пушење е „дискриминација врз пушачите“. Таа е среќна што има „замена“ што го олеснува животот на пушачите. Но, не е единствена.

Вероника имала 4 години кога започна забраната за пушење. Таа своето детството го поминала мислејќи дека пушењето е лошо. Таа никогаш не посетила ресторан со родителите каде пушењето било дозволено. Скоро почнала, она што таа самата го нарекува, „вид пушење“. 

„Тоа не е навистина цигара, не е вистинска, од она што го знам“, вели 16 годишната Вероника.

Нејзината прва цигара е производ од несогорлив тутун преку уредот на Филип Морис IQOS.

IQOS уредите на Вероника и сестра и

„Па, сите го пушат. Повеќето од моите соученици секако. Луѓе со кои се дружам. Знаете, на нас помладите не ни се допаѓа чадот. Мајка ми пуши, смрди. Ова е различно “. На прашањето како знае дека е различно, таа едноставно вели: „Па, тоа е, сите го знаат тоа. Разбирам дека сепак е цигара, но не е како старите“, одговара Вероника. 

Според десетици интервјуа со малолетни корисници спроведени од ИРЛ во Северна Македонија, она што го прави ова привлечно за тинејџерите е дизајнирањето на уредот IQOS. 

„Имам две. Еден црн, или да кажеме стандардната верзија, исто така имам и бел IQOS со зелено пенкало за цигарата, а мојата сестра има златно розев, што понекогаш и го позајмувам. Тие навистина изгледаат одлично. Некои од моите пријатели добија многу добри дизајни. Се надевам дека побрзо ќе почне да се продава и тука, затоа што до сега ги купувавме во Србија во големиот трговски центар на Књаз Михајлова. Но сега, откако започна пандемијата, тоа е невозможно.“, вели таа.

Мал црн пазар

Но, Мила и Вероника ги користеа уредите IQOS од „Филип Морис“ далеку подолго пред мај 2020 година, кога производите влегоа на македонскиот пазар. Тоа стана возможно по успешното гласање во Парламентот во мај 2019 година што го направи производството на тутун на топлина легално во новиот Закон за тутун, производи од тутун и сродните производи. До пред неколку дена многу македонски корисници поминаа 2 години во шопинг во соседна Србија, Бугарија и Грција. 

Иван Тодоровски, Васка Христовска и Ерол Фехриу се пријатели и соседи. Тие објаснуваат колку било лесно да се дојде до IQOS и HEETS во Северна Македонија.

„Повеќе од една година ги купував овие цигари од Србија, понекогаш и од Грција. Има смо 25 минути возење од Скопје до српската граница. На првата бензинска пумпа можете да ги купите“, објаснува Иван.

Секоја недела, еден од тројцата пријатели имал задача да купи резерви на HEETS за сите Тројца.

„Еднаш носев 170 кутии. За нас, за другите пријатели, за мајка ми и тетка ми. Само ќе ги оставев на задното седиште и никој не ти поставува прашање “, вели Васка. „Но еднаш откако царинскиот полицаец на границата ме праша дали имам што да се пријавам, и секако дека ќе речеш не, тој го пребарал автомобилот и пронајде IQOS уред и можеби 60 кутии HEETS. Тој ме праша дали тие се за лична употреба и не му било јасно затоа што „гледал толку многу луѓе што возат преку границата за да ги купат, а тој не може да разбере што е тоа што им се допаѓа на луѓето“.

„Така беше, бев слободна да одам“, вели Васка.

Никогаш немале лошо искуство. Од други потрошувачи на IQOS во редакцијата на ИРЛ стигна дека цигарите ги набавуваат во различни продавници. Бевме упатени кон три мали продавници за тутун во Скопје. Кога пристигнавме, побаравме директно да купиме HEETS. Сопственикот на продавницата за тутун не погледна со двоумење и ни рече: „бидете потивки“.

„Чекајте ме овде да завршам со другите луѓе“, рече тој. Ги зеде нашите пари и ни рече да излеземе со него. Се приближи до моторчето и од седиштето ги извади трите пакувања за кои плативме и бевме слободни да одиме.

Репортерите на ИРЛ мапираа најмалку 5 популарни продавници за тутун кои тајно продавале HEETS. За IQOS, луѓето патувале дури 500 километри од Скојпје до Белград за да ги купат. Репортерите на ИРЛ, исто така, пронајдоа најмалку 20 огласи преку Интернет на најпопуларните страници со интернет огласи, како Пазар 3. 

СДСМ им излегле во пресрет на граѓаните кои морале нелегално да пазарат HEETs и IQOS

Кети Смилевска, пратеничка од редовите на СДСМ и еден од предлагачите на Законот за тутун и производи од тутун од мај 2019, како причина за регулирањето на производите од несогорлив тутун ги наведува маките на корисниците кои морале нелегално да ги набавуваат производите на „Филип Морис“ во соседните држави. 

“Со регулирањето им излеговме во пресрет на граѓаните кои коирстат или сакаат да користат вакви продукти, а со ова им помагаме и на компаниите кои произведуваат вакви производи”, вели Смилевска.

Средствата од овие акцизи одат директно во буџетот за Министерството за здравство, во фондот за лекување деца со ретки болести. Но, акцизата за производите од несогорлив тутун е далеку помала од онаа за тутунот за пушење. 

Паралелно со донесувањето на новиот Закон за тутун, тутунски производи и сродни производи, исто така во мај 2019 година, Собранието на Северна Македонија донесе измена на Законот за акцизи. Додавање на износот на акциза за новите производи, односно за производите од несогорлив тутун и течноста електронските цигари.

Акцизата за производи од тутун кој се згрева е 2.500 ден. за килограм нето тежина на мешавината на тутун и 0% од малопродажната цена на кутија цигари. 

Споредено со тутунските производи за пушење, односно традиционалните цигари кои плаќаат акциза од МКД 2.453 по парче и 9% од малопродажната цена по пакување.

Кети Смилевска за во разговорот со ИРЛ, не знаеше да објасни зошто акцизата за овие производи е помала, но вели дека барем сега се плаќа некаква акциза. 

„Барем со регулирање на производите за топлинска енергија се плаќа акциза отколку ништо. Не знам зошто е помал, можеби не треба да биде, но ние не одлучуваме за цената на даноците, ние едноставно гласаме за тоа “, вели Смилевска

Законот за тутун, производи од тутун и сродни производи е донесен без ниту еден глас против. Сите пратеници на СДСМ и ДУИ гласаат за, додека оние од ВМРО-ДПМНЕ се воздражани. Пратеникот Влатко Ѓорчев не гласал. 

“Принципиелно не поддржувам никакво пушење од никаков вид тутун. Не знам како го нарекуваат, но тоа е пушење. Не гласав против, бидејќи тој закон опфаќа и друга материја која беше предмет на расправа”, вели конзервативецот Ѓорчев. 

Успешно тобако лоби за реклама на производи од тутун

На почетокот на јануари 2020 година, новинар од ИРЛ се регистрираше како дел од базата на корисници на IQOS во Северна Македонија. Пополнувајќи го своето име, адреса и мобилен број тој се пријави да биде дел од базата што, како што му беше кажано, ќе му даде некаков вид придобивки како корисник на IQOS.

Процес за регистрација во базата на IQOS корисниции во Северна Македонија на официјалниот вебсајт

Кон средината на јануари претставник на „Филип Морис“ го повика нашиот новинар да се сретнат. Во едно скопско кафуле, тој на средбата се појави со додатоци за IQOS. 

„Ова се подароци за учество во нашата база на корисници “, му рече тој на нашиот новинар. 

Услов за членство во дата базата е да се потпише согласност за прибирање и обработка на лични податоци, што им овозможува пристап и поддршка на клиентите 24 часа секој ден. Овие членови може да искористат и други бенефиции како замена за скршен уред или ситен подарок. 

Во овој период уредите за IQOS сè уште не се продаваа во државата и во краткиот разговор меѓу двајцата, претставникот на „Филип Морис“ објасни дека Северна Македонија е меѓу последните земји во регионот што ќе ги има овие производи на пазарот, но сега „откако веќе се донесени потребните закони, тие официјално ќе започнат со продажба на IQOS и HEETS околу април кога „Филип Морис“ ќе ги отвори продавниците на IQOS.“

Улични реклами на IQOS и билборди кои ги покажуваат линиите на изгледот на електронскиот уред станаа вообичаени глетки во земји како Романија и Јапонија кои се FCTC потписници и имаат закони против рекламирање на тутун 2021 година. Киосци и тезги украсени со логото на IQOS се честа појава во трговските центри, на универзитетите, во подземните станици, па дури и на железничките вагони – кои украсени со кампањата „Unsmoke“, патуваа илјадници километри околу Романија меѓу за време на јануари и февруари оваа година. 

IQOS спонзорира големи настани на места каде што треба да е нелегално да стои реклама за тутунски производ како концерти, спортски настани, а еден од нивните обиди со итрина да пенетрираат во италијанските медиуми заврши со казна од 500.000 евра за „Филип Морис“ изречена од италијанскиот државен орган надлежен за надзор на конкуренцијата. Имено, IQOS спонзорираше статии во списание за храна, „Готви и јади“, и организираше забава за лансирање на продутот со рецепти подготвени на прецизни температури, наводно инспирирани од технологијата „HeatControl“ на IQOS.

Промоции кои им даваат бесплатна пробна употреба на корисниците на IQOS-уред или примероци на HEETS, исто така се одвиваа низ целиот свет. ИРЛ и партнерите ги забележаа овие активности во Романија, Украина, Јапонија, Доминиканската Република, Гватемала, Германија, Велика Британија и Македонија. 

Михаeл Солтер, генерален директор на Филип Морис ТКП во Северна Македонија, во интервју за порталот Фактор каде најави дека IQOS уредите ќе почнат да се продаваат „многу брзо“

“Кризен” ковид пиар

Кога започна кризата предизвикана од COVID-19 кон крајот на февруари, Северна Македонија ги затвори своите граници, спречувајќи ги корисниците на IQOS во земјата да да ги купуваат HEETS од соседните земји.

Кратко потоа, претставник од „Филип Морис Македонија“ повторно се јави на новинарот на ИРЛ, како дел од базата на податоци на IQOS, за да го извести дека заради кризата отварањето на IQOS продавниците во Северна Македонија ќе биде одложено, сепак „затоа што ние длабоко се грижиме за нашите клиенти кои веќе ја користат нашите уреди, сакаме да ве известиме дека во овој период ќе можете да купите само HEETS само во неколку специфични маркети“, објасни поддршката на клиентите на Филип Морис Македонија.

Можноста да имаат своја база на корисници е новина за тобако индустријата бидејќи за традиционалните цигари ова би влегло во рекламирање на производи од тутун. „Филип Морис“, пак, никаде не вели дека рекламира тутун и сиот свој пристап кон корисниците го темели на промоцијата на уредот, а не на самите патрони. По таа логика, уредот не е производ од тутун. Но самиот уред без производ од тутун нема друга функција. 

Поранешниот министер за здравство Никола Тодоров вели дека и да е така, има елементи на манипулативно рекламирање. 

„Чудно е да се рекламира, тоа е заведувачко рекламирање. -И покрај тоа што само уредот би се рекламирал? – Не е важно, асоцијата е таа – пушење”, вели Тодоров во разговор со ИРЛ.

Оваа сторијиа е дел од серијата истражувања, „Blowing unsmoke“, на Меѓународниот проектот за известување за организиран криминал и корупција и партнери

Повеќе од Меѓународни истражувањаПовеќе теми во Меѓународни истражувања »