Press "Enter" to skip to content

Оградена иднина

Децата во Североиостокот се најсиромашните во земјава или секојдневно секое второ од нив во училиште доаѓа гладно. Меѓународните детски организации за заштита на правата на децата порачуваат инвестиции во образование за излез од маѓепсаниот круг на детската сиромаштија. Во Крива Паланка инвестиции има. ИРЛ истражуваше какви. Откриваме дека тие не се правени за потребите на многумина, туку за потребите на малкумина.

Во Крива Паланка се се врти околу економијата. Или, подобро речено околу ветувањата за економија. Во раните деведесетти го знаеја како градот на шверцерите на цигари. Денеска има репутација на иселенички гради или градот со најбрза стапка на миграција. Првачињата се се помалку.

„Годинава се едвај 120 сосе цела околина на Паланка. А кога ќе ми текне дека пред само 10 години се раѓаа и по 300 деца годишно”, вели Атанас Ангелов, вработен во одржувањето на основното училиште “Јоаким Крчоски”.

Последните статистики говорат дека во 2008 година во ова училиште се запишале 427 првачиња. По десет години овој број паднал на 142. И уште паѓа. Васил. Д., еден од нашите домаќини со прваче кој ќе ни укаже да го погледнеме инвестицискиот пат во училиштатам ќе рече “Североистокот живее вистински егзодус на работноспособно и младо население”.

Миграциски и економски жртви

Последните три деца се родени во Паланка во акушерско-гинеколошкото одделение во болницата во Крива Паланка. Речиси онолку колку што во минатото се раѓале во само едно деноноќие. Освен ако не станува збор за итен случај, родилките од Паланка се пораѓаат во болниците во Скопје и Куманово. Локалните жители велат дека не е невообичаено тие да се породат и на пат кон болница, на стмрните свиоци удолу планинските села.

„Нема луѓе, нема потреба. Сите се во Германија, Италија, таму најмногу емигрираат младите Паланчани”, вели Весела Ивановска (45) од Крива Паланка.

Овој град и неговите околни села се најголемите жртви на миграциите во минатите три децении. Оние храбри млади кои решаваат да формираат тука семејства, мораат да се борат со тешки предизвици за да обезбедат основни услови за живот и развој на своите деца.

Во Севериосточниот регион живеат и најсиромашните деца во Крива Паланка.

Истражувањата на УНИЦЕФ покажуваат дека секое второ дете во Североистокот е сиромашно и не му се задоволени основните потреби за живот како пристап до сите оброци на ден, обувки, облека и основни услови за греење и ладење во домот.

“Нема потажно место во Македонија. Особено во зима. Гледам најмногу смрзнати деца со тенки или искинати облеки, патики. Тешко е да си наставник во вака детска сиромаштија. Некогаш имаме и гладни деца кои мора да следат настава. Ретко кој зборува за овие проблеми”, вели наставничка во основното градско училиште која што поради страв од губење на работното место во оваа сторија зборува анонимно.

Студијата на УНИЦЕФ посочува и дека инвестиции во образовниот систем и во младите се најдобриот начин за излез од детскиот круг на сиромаштијата. Мал преглед на страницата на Бирото за јавни набавки во последната деценија ќе ви покаже дека инвестиции во паланечките училишта има. Прашањето кое ние си го поставивме е – кому му служат?

Раскошна ограда околу трошната колиба

Високо во падините на Осоговските планини, по кривулести улички врз кои натежнува сенката од богатата листопадна шума, е распослано селото Луке. Освен насоките кои ги добивме од жителите на Паланка, местото не оддава впечаток дека било кој тука живее. Во скромните бавчи нема луѓе кои работат. На полињата нема деца кои трчкаат и си играат. Го нема звукот на детски џагор, на развревени соседи, ниту пак на домашни животни. Само шумот на дрвјата и клокотењето на поточето кое минува низ долината. На прв поглед е тешко да се каже дали некој живее во куќите кои се распрснати насекаде низ селото.

Единствениот минувач кој ќе го сретнеме, не упатува кон локалното подрачно училиште „Јоаким Крчовски“. Скромна селска куќа обиколена со шума која оди до недоглед. Широк и простран двор, стар кош без мрежа и рѓосано и распаднато детско игралиште, во кое единствената „преживеана“ лулашка осамено се ниша на ветрот.

Домарот на училиштето, вработен уште во 1998, срдечно не пречекува и не носи на обиколка низ училиштето.

„Толку долго сум тука што ја знам секоја штица. Секоја година има се помалку и помалку деца”, раскажува домарот.

Денес има само 11 деца. Тие учат во иста смена и имаат две наставнички кои доаѓаат од Крива Паланка. Сите деца од 1во до 9то одделение се распоредени во две училни, колку што собира во камената куќарка.

Уште при самиот влез во училиштето нагло се чувствува пад во температурата, кој може да се препише на дебелите камени ѕидови. Домарот безгрижно објаснува дека минусните температури не им пречат, иако пространиот ходник не се грее воопшто, а големите ќумбиња се доволни за да ги загреат двете простории за учење.

Во просториите, три-четири клупи распоредени врз подот од дрвени штици, една табла за пишување и големи метални ќумбиња на дрва. Од подот избива неверојатен студ. Неколку минути се доволни да заврши нашата обиколка на училиштето. Но, една просторија недостасува. Зачудено го прашуваме домарот каде се сместени тоалетите.

„Тоалетите се надворешни“, рамнодушно ни одговара нашиот водич.

Излегуваме од камената куќа, а таму во пространиот двор, тоалетите не се ни на повидок. Следејќи го домарот поминуваме покрај разрушеното скромно игралиште, покрај насадените овошни дрвја и речиси на крајот од училишниот двор, ги здогледуваме полските тоалети. Со секој чекор глетката станува се пострашна, а миризбата понепријатна.

Четири полски тоалети покриени со сламени штици и дрвени врати, немо сведочат за селската сиромаштија и тешкиот крпен живот во Североистокот.

На само неколку чекори од полските тоалети, голема луксузна ограда направена од камен и ковано железо. Можеби најголемата и најубавата ограда која било кој од нас присутните ја има дотогаш видено во јавно училиште.

Конструкција толку необична за ова подрачје, што ќе ве натера и вас читателите да се запрашате како едно скромно и сиромашно селско училиште може да си дозволи ваква ограда?

Профитерски зделки од училишните клупи

Набавката за оваа луксузна ограда која чини 35.000 евра  е една од најконтроверзните општински набавки за училиштето „Јоаким Крчовски“. Се направила без оглас, со поедноставена постапка. Тоа значи дека не можеле да конкурираат сите, туку само оние кои ги кани општината.

Меѓу среќните е и компанијата „Белешков Инженеринг“. Тие подоцна ќе ја изградат најгламурозната и најголемата училишна ограда којашто било кога сме ја виделе. Чини 2,1 милиони денари или 35, 000 евра. Целата е од камен и ковано железо. Задача и е да ја обезбедува трошната куќарка со полски клозети или селското училиште. Ја направиле за да ги заштитат децата од влез на диви животни. Оградата има само три страни, таков бил повикот во огласот. На четвртата страна стои старата ограда која што според надлежните преставувала опасност по безбедноста.

Тендерски миленик

На хартија Јоаким Крчовски е едно училиште. Но, во реалноста има 10 училишни згради распостранети низ целото подрачје. Центарот на моќ на сите овие 9 училиштата е на минута од општината, до плоштадот во Крива Паланка. Домаќин и човек кој ја организира работата и одлучува за квалитетот на образованието на сите деца од 1 до 9 одделение е директорот Дане Петровски.

Директорот е поставен од градоначалникот, а во нашиот случај тоа е Борјачно Мицевски. Ова му е прв мандат. Во октромври 2017 неговите ветувања ги победија оние на противникот. Едно од нив беше и ограда во училиштето Јоаким Крчовски во село Луке.

„Ќе изградиме ограда во училиштето во село Луке“, вака пишува во програмата на градоначалникот кој тогаш се бори со претходникот за да го води градот кој што 16 години немал градоначалник од друга партија освен од конзервативците водени од ВМРО – ДПМНЕ.

А корисникот е нашето друго лице од интерес – „Белешков Инженеринг“, семејна фирма на кривопаланчаните Велиновски. Внукот на сопственикот на компанијата, работи  во Општината на Крива Паланка, како советник за просторно и урбанистичко планирање. На многу од тендерите кои ги добива „Белешков Инженеринг“ токму внукот бил дел од тендерските комисии.

Идентична ограда

Како причина за инвестицијата во оваа јавна набавка, градоначалникот ќе ги наведе дивите животни кои влегувале во дворот на училиштето. Но, оградата има само три страни. И животните пак можат да влезат. Градоначалникот одби да одговори на прашањето зошто баш оваа инвестиција и зошто три страни, односно како тоа ќе помогне децата да се заштитат од наводниот влез на диви животни.

Директорот на училиштето Дане Петровски одби да го сподели планот за јавни набавки според кој оваа ограда се утврдила како приоритет. Тој не одговори на ниту едно наше прашање. Во меѓувреме, дојавите на Паланчани не одведоа пред неговиот дом. Таму не дочека идентична ограда како онаа во училиштето. Ја има од сите четири страни. Изградена е во исто време кога се правела и оградата во Луке.

“Цела Паланка ги гледаше градежните работници на Белешков како му ја ѕидаат оградата”, повеќе соседи и жители на Паланка ги споделија идентични сеќавања за градењето на директорската ограда.

На жителите на Крива Паланка, фирмата Белешков Инженеринг и нејзиниот сопственик Предраг Велиновски – Белешка им се добро познати. Од 2012 година до денес, оваа паланечка фирма има добиено дури 59 општински тендери.

Белешков Инженеринг изведува градежни работи за основното општинско училиште „Јоаким Крчовски“  уште од 2015 година. Од 2015 до 2019 тие имаат добиено вкупно 8 тендери за различни подрачни училишта на ООУ „Јоаким Крчовски“, во вкупна вредност од  14,1 милиони денари.

Најголемиот тендер кој го добиле за општинското основно училиште е во вредност од 79 илјади евра и тоа за санација на шест тоалети во училишната зграда во Крива Паланка. Овој тендер предизвика многу контроверзи.

“Градот со најскапи училишни тоалети”, ова се дел од насловите во медиумите. Контроверзниот тендер во јавноста ги отвори прашањата на приоритетите и потребите на децата, но и прашања за злоупотреби и нереално скапи услуги.

Белешков е миленикот на сите влади и на сите администрации. Тој постојано ги реновира паланечките училишта и постојано и постојано има потреба за нови реновирања. Огради, скапи училишни тоалети кои чинат 80 000 евра, скапи игралишта, општински згради кои се распаѓаат уште по 3 годината.

Претходниот градоначалник од редовите на ВМРО ДПМНЕ којшто се сретна со репортерите на ИРЛ, одби да зборува за Белешков кусо велејќи дека “немало кој друг да работи”.

Белешков многу сака да реновира, а сите власти тоа му го овозможуваат. Тој е најголемиот корисник на тендери во времето на ВРМО-ДПМНЕ. Бил и нивни донатор. Сега работи со новата власт. Всушност, тој и ретко работи нешто друго освен јавни тендери.

Идентична ограда

Во 2018 година или токму кога се распишува тендерот за оградата за Луке, директорот Дане Петровски и Предраг Велиновски од Белешков Инжинеринг добиваат кривична пријава откако инспекциски надзор ќе утвдри дека тендерот за изградба на една друга училишна ограда во селото Жилино кое што е дел од подрачните училишта “Јоаким Крчоски”. И тогаш се градела ограда врз руинирано училиште. Но, без градежна дозвола. Парите од набавките се исплатиле, но обвинителот ја примил кривичната пријава поради бројни пропусти во постапката.

„Мора да кажам дека оваа постапка со преговарање без објавување оглас во изминатите години знаела да се користи и многу повеќе. Но, сепак мора да се нотира дека во 2018 година за три милиони евра се склучени повеќе договори преку оваа постапка и властите и на централно и на локално мора да обрнат внимание и да видат дали можеби на овој начин не се местат одредени договори“, вели Сабина Факиќ од Центарот за Граѓански Комуникации кои редовно мониторираат тендери за јавни набавки на локално и централно ниво.

 Според експертите, спорен е и планот за јавни набавки. Тој треба да ги одреди главните приоритети на, во нашиот случај, образовниот систем.

 Профит на сметка на промашените приоритети

 Локалните јавни набавки ретко допираат од националните медиуми. Со нив се бават неколку граѓански организации кои следат јавни набавки.

Парите што државните институции, односно луѓето вработени во нив, ги трошат за јавните набавки се всушност народни пари, дадени од страна на граѓаните и фирмите преку даноците. Од тука логично е да се очекува тие да се трошат одговорно и домаќински, и со нив да се обезбедат што е можно поквалитетни производи, услуги и работи за што е можно пониски цени, односно да настојува да се обезбедат најдобрите услуги за потрошените пари, вели Миша Поповиќ од ИДСЦ Македонија со кого ги споделивме импресиите од оваа сторија по нашето враќање од Североистокот.

 Според анализите на невладниот сектор, нетранспарентна постапка со преговарање без објавување оглас била честа пракса.  Во 2018 во локалните институции се склучени вкупно 596 договори без објавување оглас, во вредност од 33 милиони евра, што е за 4 милиони евра повеќе од 2017.

 „Постојат разни начини на местење на тендери. Генерално се смета дека местењето на тендерите може да почне уште со самотоо креирање на плановите за јавни набавки.кога ќе се договори да се реализира некоја набавка која не е неопходна и не е рационално оправдана, па се до местење за да останат вишок на пари преку реализација на самите договори. “

Повеќе од ИстражувањaПовеќе теми во Истражувањa »