Програмите ги правеле партиски функционери како Илија Димовски и Игор Ивановски Шема. Партиите во своите програми ги вклучиле стопанските комори и бизнисот, но никој не го спомена граѓанскиот сектор. ИРЛ следеше три митинзи на трите водечки партии кои носат најголема одговорност за лошото и корумпирано владеење кое доведе до иселенички егзодус во земјава. Партиите вложија од 0 до максимум 7% од времето за да зборуваат за најважните општествени проблеми: корупција, животен стандард и здравство.
Пишува: Лила Караташева; Сашка Цветковска; Илустрации и графика: Лука Блажев
Терминот „корупција“ зазема нов моментум во изборниот кампањи и може да се заклучи дека од ниедна од кампањите на партиите кои се натпреваруваат не може вистински да се доживее некаков анти-корупциски дискурс. Корупцијата се дискутира главно како популистичка алатка за оцрнување на противникот. Ситуацијата е иста и со проблемите во областа на животниот стандард и здравството. Програмите и кампањите треба да дадат одговор на прашањето која е конкретната понуда и дали таа ги рефлектира актуелните општествени предизвици. Анализата на програмите и на говорите на оние кои се натпреваруваат на овие претседателски и парламентарни избори сугерираат дека граѓанинот навистина е на последно место.
Лидерите ги правеле програмите, но не можат да се сетат која идеја била нивна
На некоја од партиите ѝ требало шест месеци за да подготви изборна програма, на некоја двојно помалку.
Во програмите се става нешто ново, нешто се позајмува од старите програми, нешто ќе достават партиските комисии и подмладоците и ќе се стори програма врз основа на која што идната администрација треба да спроведува реформи, и тоа длабоки.
Партиските лидери велат дека на предизборните програми работеле бројни експерти, иако не можеа да се сетат на имиња надвор од партиските функционери. Велат дека имале голем придонес во изработката на програмите, но не можеа да се сетат на конкретни проекти коишто биле нивна идеја.
Лидерот на СДСМ Димитар Ковачевски вели дека учествувал со идеи во програмата, која е продолжение на досегашните владини политики. Во изработката на програмата учествувале 200 експерти, но ги спомена само партиските функционери Игор Ивановски, Фатмир Битиќи и Панче Милевски.
„Учествував во изготвувањето на целата програма. Работеше цел тим, којшто се состои од секторски комисии, во коишто учествуваа 200 експерти од своите области и во чијашто работа нормално дека и јас учествував во деловите на финализирањето на програмата, во економскиот дел и во дел на креирањето“, рече Ковачевски за ИРЛ пред митингот во скопски Сарај.
Лидерот на опозициската ВМРО-ДПМНЕ Христијан Мицкоски вели дека програмата се правела половина година, а тој лично бил вклучен два месеци. Во изработката на програмата учествувале академици, професори, бизнисмени, но ги наведе само партиските функционери Иванка Василевска, Стефан Андоновски и Илија Димовски.
„Многу идеи, како да ви кажам, многу идеи во различни области. Цело време додека се правеше програмата јас бев активно вклучен и можам да кажам дека учествував во сите идеи коишто доаѓаат, има мој личен потпис. Дека сето тоа се мои идеи, не се мои идеи, но цело време учествував со свои предлози. Учествуваа луѓе академици, професори, стопанските комори, бизнисмени, комисиите на партијата“, одговори Мицковски на прашањата на ИРЛ на митингот во скопската општина Ѓорче Петров .
Артан Груби од ДУИ, пред митингот во Чаир, за ИРЛ рече дека предизборната програма ја правеле два месеци со бројни експерти, но од имиња го наведе само министерот за финансии Фатмир Бесими.
„Универзитетски професори од Штуловиот универзитет, од Тетовскиот универзитет ангажиравме, од Универзитетот Мајка Тереза, од стопанските комори исто така, сите беа вклучени“, вели Артан Груби.
И Груби, и Мицкоски и Ковачевски, како од пушка, пак одговорија дека во правењето на програмите им помогнале и стопанските комори, но не спомнаа дали ги консултирале синдикатите и граѓанските здруженија.
Партиските програми ги фетишизираше поранешниот премиер и лидер на ВМРО-ДПМНЕ со неговата позната „Преродба во 100 чекори“.
Во програмата за изборите во далечната 2006 година на 116 страници покрај објаснувањето на проектот, стоеше и до кога ќе биде реализиран и колку пари ќе чини, нешто што сега ретко се наоѓа во партиските програми.
Потоа Владата се фалеше колку проценти од програмата реализирале, а и новинарите имаат полни раце работа мерејќи што и колку од ветеното е исполнето.
„Дрва и камења“ за противниците, „трошки“ за реалните проблеми
Партиите низ годините станаа „инвентивни“ во смислувањето на имињата на програмите – Преродбата се прошируваше и надградуваше, се нудеа „Решенија за Македонија“, „ План за живот“, до сегашните планови и агенди за европска Македонија и програми во кои граѓанинот требало да е на прво место.
Но на митинзите, средбите со граѓаните и при посетите на села и градови, политичарите во своите говори се посветени на оцрнување на противникот, а за тоа што ќе направат спомнуваат по збор- два, за тоа па како тоа ќе го направат, не откриваат многу.
Следевме завршни митинзи на најголемите партии – СДСМ, ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ. Во изминатите две децении ВМРО -ДПМНЕ и СДСМ наизменично ја предводат власта, константа е нивниот коалициски партнер -ДУИ.
На сцената се менуваа говорници, но наративот е ист, противникот краде, лаже и е виновен за сите несреќи. И ветувањата се исти – ќе победиме и ќе биде подобро, но како тоа ќе го направат, не откриваат.
Владејачката партија на централно ниво СДСМ, на 21 април, непосредно пред првиот круг од претседателските избори одржа митинг во Скопје. За еден час и 37 минути колку што траеше собирот, се обратија претседателот на Европски социјалисти, Стефан Левен, лидерот на СДСМ Димитар Ковачевски, потоа кратко зборуваше и Моника Зајкова, претседателка на ЛДП, коалициски партнер во власта.
Пред завршувањето на митингот се обратија носителите на изборната единица 2, Оливер Спасовски и Фатмир Битиќи, носителите на изборна емисија три Љупчо Николовски и Сања Лукаревска. Носителите на изборна единица четири Венко Филипче и Јована Тренчевска и носителите на изборна единица пет Бисера Костадиновска и Јован Митревски.
Ништо поразлично не изгледаше ниту митингот на ВМРО-ДПМНЕ. Партија која е опозиција на централно, но ја има власта на локално ниво. Тие собирот го одржаа во Штип на 22 април. На митингот зборуваат пет говорници, Душко Иванов, Никола Мицевски и Драган Ковачки – кандидати за пратеници, Гордана Сиљановска – Давкова – кандидатка за претседател на Северна Македонија и претседателот на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицковски. Во најголем дел таксативно ги набројуваа проблемите, со ветувања дека ќе ги решат, но не понудија конкретни решенија.
И митингот на „вечниот“ коалициски партнер ДУИ и коалицијата со име „Европски фронт“, им прилегаше на оние на СДСМ и на ВМРО-ДПМНЕ, барем по времетраењето и по бројот на говорници. Собирот што ние го следевме го одржаа во Скопје, на 21 април, а на сцената се појавија девет говорници – лидерот на ДУИ, Али Ахмети, кандидат на Европски фронт за претседател на државата Бујар Османи и лидери на помали партии на Ромите, Турците, Бошњаците, како и лидери на помали албански партии.
Но, деветте говорници за корупција, здравство и животен стандард зборува точно нула минути.
Зошто се важни изборите за пратеници?
Од 120-те пратеници, колку што брои македонското Собрание, зависи каков воздух дишете, колкаво ќе биде зголемувањето на платите и пензиите, дали ќе имате субвенции, учебници, колкави даноци ќе плаќате, дали во вашиот двор некој ќе изгради дивоградба, дали плодното земјиште ќе го дадат некој да гради автопат или да отвори рудник.
Пратениците имаат плата од околу 2000 евра што ја прави функцијата посакувана. Но, за тие пари не се многу работливи. Статистиката од публикацијата „Мојот пратеник“ покажува дека многумина од нив не се јавуваат за збор, не излегле на говорница, а има и такви кои не доаѓаат на работа.
По бројот на отсуства предничи пратеникот Изет Меџити, кој еднаш присуствувал на седница, а 88 пати бил отсутен. Тој немал излагања на седници, не поднел предлог закони или амандмани, не поставил пратеничко прашање.
Меџити во Собранието влезе како кадар на ДУИ, сега пак е дел од коалицијата „Вреди“. Уште еден од лидерите на коалицијата од албанскиот опозициски блок, има повеќе отсуства од присуства на седниците. Африм Гаши бил присутен на 20 седници, а на 69 отсуствувал. Имал излагање само еднаш на седница на работно тело.
Сега во трка за 120- те пратенички фотелји се натпреваруваат 1820 кандидати од 17 партии и коалиции. Избраните, во Собранието ќе треба да ги застапуваат интересите на граѓаните, оти од нив зависи кој ќе добие водовод, каде ќе се гради пат, кое училиште ќе се реновира, дали ќе се случат уставни измени и дали ќе се амнестираат или ќе им се скратат казните на оние кои краделе од народот и проневериле од државната каса.
Во земјава нема концепт на отворени листи, така што се гласа само за партијата, но не и за кандидат. Сепак партиите за носители на кандидатските листи, ставаат познати лица од партиските раководство, за кои се надеваат дека ќе им донесат повеќе гласови, оние кои се цело време на терен, меѓу гласачите, добиваат често и недобитни позиции. Но како носители се појавуваат и личности, кои не се поврзани со регионот од каде се надеваат на гласови. Така поранешниот министер за здравство од СДСМ, Венко Филипче, иако е скопјанец, ја предводи пратеничката листа во четвртата изборна единица, која ги опфаќа Струмица, Прилеп и Кавадарци. Филипче вели дека сепак има нешто што го поврзува со регионот каде што го ставиле, а тоа се неговите баби, кои потекнувале во Кавадарци.
Од тоа колку гласови ќе соберат на изборите, зависи и колку кандидати од листата ќе влезат во Парламентот. Победниците, оние што ќе треба да формираат Влада, обично првите на листите потоа ги предлагаат за министри, па листата се поместува, и во пратеничките редови може да влезат и оние од подолните места. Но тие што ќе бидат опозиција ќе немаат многу среќа, бидејќи во Собранието ќе влезат само првите луѓе од листите, лидерите и дел од раководството, луѓето од терен, оние кои цело време се со гласачите и ги знаат најдобро нивните проблеми и потреби повторно ќе извисат.
