Press "Enter" to skip to content

ИРЛ не се осудени за клевета, осудени се затоа што постојат

Во образложението на пресудата судијката посочува дека истражувањата на ИРЛ не смеат да се публикуваат пред граѓаните, туку треба исклучиво да се користат за внатрешна едукација на вработените. Таа го отфрли исказот на уредничката на ИРЛ Сашка Цветковска, а го прифати само оној на Анѓушев, со образложение дека Цветковска и ИРЛ не се новинари и медиум. Судијката Јованка Спировска Панева цени и дека морала да го зашити приватниот интерес, а не колективниот и го повика Министерството за правда да забрани ИРЛ да врши дејност, односно да ја укине. 

Граѓанскиот суд цени дека исказот на одговорната уредничка Сашка Цветковска  и доказите на ИРЛ не би можеле да бидат земени како доказ затоа што судијката Јованка Спировска-Панева цени дека Цветковска и нејзините колеги не се новинари, ИРЛ не е медиум и дека тие како граѓанско здружние не смеат да емитуваат и продуцираат содржините за граѓаните, односно јавноста, туку само самите за себе

Судот препорачува Министерството за правда како надлежен орган да оди во инспекција во ИРЛ

Основниот граѓански суд, преку судијката Јованка Спировска Панева протолкува дека непрофитните организации кои во земјава се занимаваат со истражувачко новинарство – не претставуваат медиумски организации, па поради тоа таа ги отфрлила доказите на ИРЛ во спорот со Анѓушев, затоа што тие, според Судот, не смееле воопшто да прават новинарски продукти за јавноста, туку само за нивните вработени. Судијката наместо да образложува каде е клеветата, цени дека Истражувачката репортерска лабораторија (ИРЛ) не е медиум, а новинарите кои работат во оваа непрофитна организација не се новинари, туку членови во група. 

                                                          Целата пресуда на судијката Јованка Спировска Панева

ИРЛ се осудени за клевета, по тужба на „Брако“., Во пресудата на четиринаесет страни судијката толкува кој исполнува услови да биде новинар, уредник и медиум и заклучува дека ИРЛ го наклеветила господинот Кочо Анѓушев во истражувањето „Заговор против воздухот“. За потсетување, истата судијка во мај 2022 година го одби тужбеното барање за клевета на Анѓушев, односно „Брако“ како неосновано. Судијката Јованка Спировска Панева се впушти и во оцена на улогата на Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ) како и еснафските организации за саморегулација, кои во жалбите поднесени од „Брако“ и Анѓушев не утврдија новинарски професионални отстапувања во истражувањето „Заговор против воздухот“,туку донесоа одлука дека новинарските стандарди се целосно испочитувани, а жалбите на компанијата „Брако“ и господиниот Анѓушев се неосновани. 

„Судот ги изведе како доказ и ги ценеше поплаките што тужителите ги доставиле до Здружението на новинари и Здружението одлучувало по истите, но најде дека овие докази се ирелевантни и без значење во конкретниот случај, во услови кога судот утврди дека Здружението на новинари како здружение не може да врши надзор над друго здружение, туку за тоа надлежен е друг орган во државата“, напиша судијката Јованка Спировска Панева, во обид да ја минимализира улогата на еснафот и заложбите за саморегулација во медиумската сфера за кои се залага и Европската Унија. 

Во документот, Спировска Панева, сугерира да се цензурираат независните и непрофитни медиуми преку сугестии за инспекциии и одлуки за забрана за вршење на дејноста бидејќи, според неа, ИРЛ не смее да емитува истражувања за јавноста, туку само за вработените. Таа го кани министерството за права да ја чешла работата на Истражувачката репортерска лабораторија (ИРЛ) и да цени дали ИРЛ повредило нечија приватна слобода, бидејќи, според неа, ИРЛ нема право да ги информира граѓаните оти не била убедена дека ова им е работа. Судијката тврди дека не добила Статут на здружението, иако самата како правник треба да знае дека овие документи доколку и се потребни, можела да ги обезбеди од Централниот регистар на Република Северна Македонија бидејќи без статут е невозможно да се регистрира Здружение на граѓани. 

„Во секој случај туженото здружение веројатно во својот статут има предвидено кои дејствија може да ги преземе за да ги остварува своите цели, бидејќи при евентуален надзор од овластен орган а согласно член 65 од горенаведениот Закон, може да се забрани работа на граѓанската организација, ако меѓу другото со нивното дејствување се повредуваат слободите и правата на други лица“, стои во образложението на судијката Јованка Спировска Панева.

Во образложението на пресудата судијката посочува дека истражувањата кои се подготвуваат исклучиво треба да се користат за внатрешна едукација, без да бидат публикувани пред граѓаните. 

Судот со различни аршини, што е медиум и кој е новинар

Скандалозната пресуда, а уште поскандалозната реторика во образложението полна со дисквалификации, за колегите новинари е крајно опасна. Главниот и одговорен уредник на веб изданието 360 степени, Васко Попетревски оцени дека публикацијата на истражувањето „Заговор против воздухот“ на МРТВ е доволен показател дека станува збор за медиумски продукт а ИРЛ новинарска организација. 

„Производот е емитуван на медиум и тоа не на кој било медиум, туку на јавниот радиодифузен сервис. Тој медиум има одговорен уредник, кој проценил дека содржината ги исполнува потребните професионални стандарди и ги почитува одредбите од Кодексот на новинари, и решил да го објави. Уште еднаш ќе повторам – на медиум. Така што, обидите емитуваната содржина да се сведе на неновинарска и немедиумска, од една страна, е смешна, но од друга – опасна, иако најверојатно целта на тој пристап е да се избегне примена на праксата на Европскиот суд за човекови права, која би одела во полза на ИРЛ. Новинарската работа на ИРЛ досега е признаена не само во домашната, туку и во меѓународната новинарска заедница, за што производите на оваа редакција имаат добиено бројни престижни домашни и меѓународни новинарски награди. Пресудата е опасна и не смее да се премолчи затоа што, на мала врата, се обидува да промовира „лиценцирање“ за тоа кој е новинар, и тоа од државна институција, што го нема во ниедна демократска земја. Ако има релевантна инстанца во земјава која одредува кој е новинар, тогаш тоа, дефинитивно, е Здружението на новинарите“, вели Попетревски.

Васко Попетревски посочи и ситуација во која 360 степени и тој лично е тужен за навреда и клевета.

„За апсурдот да биде поголем, пред само неколку дена, лично јас, добив пресуда од истиот суд – Основниот граѓански суд Скопје, во постапка во која бев тужен за навреда и клевета како главен и одговорен уредник на интернет-порталот 360stepeni.mk чиј издавач е Друштвото за аудио и видео продукција 360 степени ДОО – Скопје. Тужбата против, внимавајте – Друштвото за аудио и видео продукција 360 степени ДОО и против мене, се отфрла, а никаде во образложението не се тврди дека порталот не е медиум, дека Друштвото 360 степени ДОО не може да произведува новинарска содржина, ниту, пак, дека јас не можам да се занимавам со новинарска работа. Искрено, се надевам дека целата новинарска заедница ќе биде (едно)гласна во овој случај, зашто ова не смее да помине“ порача Васко Попетревски.  

За уредничката во Бирн Македонија, Тамара Чаусидис, обидот на судот да го делегитимира новинарството преку тврдеење дека невладина организација „нема право да го практикува“ е скандалозен.

„Тој дефект не лежи толку во интелектот на поединечните судии (иако и тоа не е за занемарување кога се чита пресудата) туку во нивното чувство дека се може да помине ако наредите доволно долга низа на апсурди и се повикате (во случајов неточно) на закон. Не е точно дека Законот за медиуми ‘изричито наведува дека  медиуми меѓу друго не претставуваат здруженијата’. Тоа напросто не пишува во Законот. Оттаму главната теза на пресудата не е ништо друго  туку обид да се воведе некакво ново ‘лиценцирање’ на медиумите, овој пат од страна на судот. Фактот дека таквиот обид не е особено интелигентен, не го прави безопасен. Токму спротивното“, вели Тамара Чаусидис уредник во Бирн Македонија. 

Бојан Шашевски, дел од алтернативниот онлајн медиум Радио Моф смета дека улогата на судот е да го охрабри истражувачкото новинарство а не да го казни. Постои саморегулација преку Кодекс на новинарите а вакви пресуди влијааат сите останати медииму да се самоцензурираат и самонегираат што претставувало опасна игра.

„Ова не е притисок и обезвреднување на работата на ИРЛ, туку и на пошироката новинарска заедница, која треба да има поголемо ниво на толеранција и заштита од правосудството, особено од функционери и економски моќници. Улогата на новинарите е да бидат заштници на јавниот интерес, а судовите да помагаат, а не да одмагаат во тој процес. Судот треба да го охрабрува критикувачот, а не критикуваниот. Нивото на критика кон моќниците мора да биде одржано, за да може да се одржува јавното добро и демократските процеси. Инаку отидовме јабана.  Ако тој синџир се раскине, тоа да може да влијае и врз другите колеги, без разлика дали работат во онлајн или офлајн медиуми“, вели Бојан Шашевски од радио МОФ. 

Став за одлуката на судијката да оценува што е медиум а кој е новинар побаравме и од новинарот Бранко Геровски. ИРЛ често е мета на негова критика околу содржинскиот дел на истражувањата. Геровски гледа проблем во тоа што интернет порталите не се дел од Законот за медиуми како телевизииите, радијата и весниците. Токму поради ова според него судот цени дека ИРЛ не е медиум а новинарите во ИРЛ не се новинари. Според него излез од вакавата ситуација е регулирање на интернет просторот преку законска рамка.

„Нас не’ тужеле за навреда и клевета, не осудиле судови, па сме ги добиле, но не’  признавале како медиум. Во исто време се случувале ситуации со други портали, не ги суделе како медиум, судиите им дале ист третман како во вашиот случај. Реално ние сме медиум и вие сте медиум. Тоа што ви кажува дека не сте медиум, за жал се повикува на закон за медиуми, тоа е целината на лудилото како се поставени интернет медиумите. И сега кажете ми вие дали е судијката во право или во криво? Реално е она во криво бидејќи мора да ве третира како медиум, како сакате земете мора да ве третира како медиум. Меѓутоа, така е редот, иначе по закон пак ги нема интернет порталите. Едноставно порталите не се медиуми, новинарите кои работат таму, ако нема медиуми нема новинари“, вели Бранко Героски уредник на веб порталот Плусинфо.

Нелогичност во одлуката на судијата Јованка Спировска Панева, гледа и новинарот Александар Дамовски – уредник на веб порталот мкд.мк. 

„И последните информации што ги добиваме во однос на измените во Законот за медиуми само ја потврдуваат тенденцијата на власта да не менува ништо, барем не до избори. Порталите, дигиталните медиуми, според нашиот закон, не се медиуми. Дали тоа значи дека и новинарите кои работат таму не се новинари? А според други закони (кога треба некој новинар од дигиталните медиуми да се гони за клевета нема проблем, или за објава на партиски кампањи – нема проблем). Оваа нелогичност е присутна и по судовите, и секој си ја толкува како сака, во зависност од предметот, тенденцијата, политиката. Обидите на порталите сето ова конечно да се регулира засега остануваат без никаква конкретна поддршка од политичарите. Освен вербална.“, вели Александар Дамовски.

Долгогодишната новинарка и уредничка во „Независен весник“ Слободанка Јовановска во пресудата гледа уште една негативна забелешка во бележниците на меѓународниот фактор кој будно ја следи слободата на говор и важната улога на судството кое е мета на критики посотојано.

„Судијката Јованка Спировска Панева со оваа пресуда сака да укине медиум. Такво нешто не се случило на нашиве простори од 1945 година ниту било која демократска држава. Ова многу потсетува на руската и унгарската практика воведена со регулативата за соработка со странски агенти, кога сите што работат со грантови и проекти се санкционирани. Уште ова им требаше за извештајот од Европската комисија“, вели Слободанка Јовановска.

Против судијката Јованка Спировска Панева, Здружението на новинари поднесе претставка до Судскиот совет на 19 октомври. Бара да се утврди дисциплинска одговорност против неа, кога без објаснување и решение, одлучи да ги исклучи новинарите од судница за да ги соочи главната уредничка на ИРЛ Сашка Цветковска и господинот Кочо Анѓушев. Медиумите беа спречени да известуваат од рочиштето а јавноста немаше шанса да биде информирана за оваа судска постапка. 

Истата судијка во мај 2022 година донесе пресуда да го одбие тужбеното барање на Анѓушев и доказите на ИРЛ ги ценеше во одлуката дека во овој случај не постои клевета. Подоцна, откако Анѓушев се жалеше на Апелацискиот суд, тие го вратија предметот на повторно судење, по што следеше драматичен пресврт во ставовите на судот во однос на првичните.

Во линкот подолу е документарниот филм „Заговор против воздухот“