Расипани лифтови, влезови без струја и ограбени резервни фондови. Ова се само дел од проблемите кои граѓаните ги имаат со фирмите за домување. Иако, секоја општина треба да има вработен инспектор за домување, во Скопје вакви инспектори има само во пет општини. Регулаторната комисија за домување и локалната самоуправа наместо да стават крај на неправилностите, вината и одговорноста си ја префрлаат едни на други. Хаосот што институциите го спроведуваат ѝ овозможи на фирмата „Либра консалтинг“, да остави дел од станарите сами да се снаоѓаат по судовите, а на дел нема да им ги врати резервните фондови за кои секој месец одвојувале пари.
Известува: Лила Караташева; илустрација: Лука Блажев
Во 2009 година ќе се донесе Законот за домување, а граѓаните ќе ги обврзе да изберат фирми-управители или заедници на сопственици кои ќе ги одржуваат нивните згради. Ќе се отворат бројни фирми кои ќе изберат да се занимаваат со оваа дејност.
Една од нив ќе биде фирмата „Либра Консалтинг“ во сопственост на Тања Марковска која е ќерка на поранешната претседателка на Основниот суд во Кратово. Фирмата ќе отиде во стечај, а станарите од зградите со кои управувала ќе останат без резервни фондови, оставени сами на себе среде судски спорови, со расипани лифтови и без струја во влезовите. За да се решат проблемите со кои се соочуваат граѓаните, фирмите за домување треба да бидат контролирани од општините кои мора да имаат вработено лиценцирани инспектори за домување, но од десет општини во Скопје, само пет општини имаат по еден лиценциран инспектор кој не може да постигне да ги контролира сите згради. Регулаторната комисија за домување која е надлежна за издавање и за одземање на лиценци на фирми-управители нема ингеренции да одземе лиценца само со доказ или пријава од граѓани, туку тоа може да го стори само со предлог-акт од лиценцираните општински инспектори кои се дефицитарен кадар во општините.
Државна ноншалантност, осиромашен семеен буџет
Со цел да се лоцираат проблемите од дејноста со домувањето, ИРЛ спроведе анкета на која одговорија вкупно 933 граѓани.
Бројките од анкетата покажуваат дека 78% од граѓаните воопшто не се задоволни од услугите што ги добиваат од фирмите-управители. 75% од нив сметаат дека плаќаат превисоки сметки за услугите од фирмите-управители, а 43% одговориле дека не добиваат известувања за тоа каде завршуваат парите кои ги плаќаат за резервните фондови.
Исчезнати резервни фондови и влезови без струја
До ИРЛ пристигнаа пет пријави од граѓани за нерегуларностите со кои се соочиле затоа што избрале нивната зграда да биде управувана од „Либра Консалтинг“, додека во Регулаторната комисија за домување доставени се 29 предмети за работењето на оваа фирма.
„Најголем број на предметите се однесуваат на нерегуларности во работењето на „Либра Консалтинг“ и недоследно применување на одредби од Законот за домување претежно во делот на обврски по престанувањето на управувањето, недоставување на финансиски извештаи за своето работење, непрефрлање на средства од резервен фонд, неподмирени трошоци за струја и неподмирени долгови кон трети лица за одржување на лифтови и хигиена“ – велат од Регулаторната комисија за домување и додаваат дека од нивна страна е постапено по сите предмети во склоп на нивните надлежности.
Случај за исчезнат резервен фонд пријави и Владимир Прокиќ кој живее во зграда на улицата „Видое Смилевски-Бато“ во Општина Аеродром која била управувана од „Либра Консалтинг“. Откако во 2022 година фирмата „Либра Консалтинг“ ќе отиде под стечај, станарите на оваа зграда ќе останат без нивниот резервен фонд од 1000 евра за кој секој месец штеделе пари доколку во зградата има потреба за некаква поправка. Прокиќ вели дека случајот го пријавиле кај општинскиот инспектор за домување во општина Аеродром и во Регулаторната комисија за домување, но дека никој ништо не преземал.
„Општинскиот инспектор за домување се прашуваше зошто од Регулаторна комисија не изреагираат и не и ја одземат лиценцата за работа, а од Регулаторна комисија велат дека испратиле допис за случајот кај општинскиот инспектор. Најтрагично е што нејзината лиценца не е одземена, туку само и е истечена затоа што фирмата е под стечај“- вели Владимир Прокиќ.
Во разговор со ИРЛ, Марковска тврдеше дека парите од резервниот фонд на оваа зграда ги вратила пред еден месец, но од фирмата „Ројал солушн“ која моментално управува со зградата на „Видое Смилевски-Бато“ велат дека немаат евидентирано таков прилив на средства.
Тужба без тужител
При невреме со силен ветер со јачина од 100 километри на час што се случи на 26 февруари 2020 година во Скопје се урна кровот од зграда лоцирана на улицата „Шекспирова 1“ во Општина Карпош управувана од фирмата „Либра Консалтинг“. Станарите кои живеат на највисокиот кат сами ги плаќаат поправките кои чинат околу 400.000 денари, а од Општина Карпош ќе добијат помош од 150.000 денари. За оваа зграда од сметката на фирмата-управител „Либра Консалтинг“ станарите уплаќале пари за полиса за осигурување на зградата од пожар и други опасности во осигурителната компанија „Евроинс“.
Полисата која ја уплатиле предвидувала покривање на штета настаната од невреме, но во овој случај станарите никогаш не ја наплатиле штетата.
Случајот завршува на суд, а тужител во постапката мора да биде фирмата-управител „Либра-Консалтинг“ која во една година склучила 73 полиси за осигурување на згради со „Евроинс“. Во судот се презентираат две вештачења за штетата на кровот. Првото ќе утврди штета од силното невреме, а второто вештачење нарачано од „Евроинс“ ќе утврди дека штетата е направена од лоша конструкција на кровот. По ова, судот ќе нарача супервештачење кое ќе го потврди тврдењето на станарите, дека штетата е настаната од силно невреме.
„Силниот ветер е главната причина за настанување на штетата на кровот. Кровната конструкција е изведена во согласност со стандардите бидејќи од денот на поставувањето на кровот, до денот кога се случило невремето немало никакви проблеми“, се констатира во супервештачењето на „Агенцијата за судски вештачења „АСВ“.
Навидум, делува дека станарите ќе ја добијат правната битка, но се случува пресвртница. Судот проценува дека во постапката повеќе нема тужител бидејќи „Либра Консалтинг“ заминува под стечај без да ги информира станарите, а судот не прифаќа нов тужител во постапката да бидат станарите, ниту новата фирма која ќе го преземе управувањето на нивната зграда.
Еден од оштетените станари, Дарко Дачевски, за ИРЛ раскажува дека „Либра консалтинг“ преку соопштение ги известила дека фирмата ќе се спои со друга фирма за домување со име „Инфинити груп“, но, сопственичката Тања Марковска ги уверувала дека тоа нема да влијае во веќе започнатиот судски спор.
„Се е направено на наша штета за да го изгубиме спорот“, вели Дачевски.
Сопственичката Тања Марковска ќе престане да одговара на повиците на граѓаните, а во телефонски разговор со ИРЛ ќе каже дека како управител има право кога сака да ја ликвидира сопствената фирма. Таа потврди дека сега е вработена во фирмата „Инфинити груп“, која го презеде управувањето на неколку скопски згради што дотогаш ги управуваше нејзината „Либра консалтинг“.
Досие – фамилија Марковски
Ова не се првите поплаки од граѓани за Тања Марковска како управител на фирма. Во 2019 година, за Тања Марковска и нејзиниот брат Ненад Марковски до Државниот пазарен инспекторат беа испратени повеќе од 20 претставки за измами со туристички аранжмани. Сестрата и братот Марковски беа сопственици на двете туристички агенции „Одмори“ и „Одмори се“ преку кои нудеа фиктивни туристички аранжмани за кои однапред наплаќаа пари. Едни од луѓето кои наседнуваат на нивните измами беа две студентки кои за споен викенд ќе си уплатат повратни карти и сместување во Истанбул. Кога пристигнале на посакуваната дестинација се соочуваат со хорор, бидејќи ќе сфатат дека залудно ги потрошиле парите затоа што агенцијата не им уплатила сместување, ниту повратни карти. На други луѓе ќе им бидат откажани однапред уплатените патувања, но парите нема да си ги добијат назад.
Фирмите на туристичките агенции на Тања и Ненад Марковски се регистрирани во стан во Кисела Вода во сопственост на нивната мајка Надица Марковска, која во тој период е претседателка на Основниот суд во Кратово. Судијката имала законска обврска да го пријави станот во анкетниот лист до Државната комисија за спречување на корупција, но тоа не го сторила никогаш.
По бројните сведоштва на измамени граѓани, Тања Марковска не се откажува од дејноста за домување и моментално работи како менаџерка во фирмата за домување „Инфинити Клининг Груп“. Нејзиниот брат Ненад го напушта туризмот и почнува да се појавува во забавни телевизиски емисии каде што меси здрав леб и го промовира брендот „Лебот на мама“.
Институциите во слеп сокак
Надлежноста на Регулаторната комисија за домување е да издава и одзема лиценци на фирмите-управители во чие работење ќе бидат воочени нерегуларности. Оваа комисија е самостоен орган формиран од Владата. Комисијата моментално има пет члена кои се сместени во канцеларии во рамки на Факултетот за Драмски уметности во Скопје. Иако во нивните надлежности пишува дека тие се грижат за квалитетно задоволување на станбените потреби на населението во согласност со современите стандарди за квалитетен живот, во пракса не се способни да им го овозможат тоа право на граѓаните. Регулаторната комисија нема ингеренции да одземе лиценца на фирма-управител по пријава на граѓани.
„Ние не можеме да одземеме лиценца освен ако не добиеме акт и предлог за тоа од лиценциран инспектор за домување. Не одземаме лиценци со општ доказ“ ни одговорија членовите на Регулаторната комисија.
За Регулаторната комисија да добие акт и предлог за одземање на лиценца на фирма-управител од лиценциран општински инспектор за домување, локалните самоуправи треба да имаат вработено доволен број на општински лиценцирани инспектори. Ова е уште еден во низата на проблеми на кои наидуваат граѓаните затоа што дел од општините имаат едвај еден инспектор, а дел ниту еден.
Само пет лиценцирани инспектори за домување во Скопје
Од десет скопски општини, лиценцирани инспектори за домување има само во пет општини. Лиценцирани инспектори за домување моментално имаат само општините Центар, Карпош, Гази Баба, Аеродром и Чаир.
Инспекторот од Општина Чаир е вработен пред еден месец, а општината функционирала без инспектор повеќе од две години откако претходниот инспектор се пензионирал.Кисела Вода инспектор за домување ќе добие дури во јуни, оваа општина досега функционирала без лиценциран инспектор за домување.
Кисела Вода инспектор за домување ќе добие дури во јуни, оваа општина досега функционирала без лиценциран инспектор за домување.
Пријавите од граѓаните се праќале во Државниот комунален инспекторат од каде што велат дека домувањето е сосема различна дејност, а тие немаат време ниту кадар да ја завршат својата работа.
Другиот дел од пријавите се праќале во Регулаторната комисија за домување којашто нема како да постапи без да добие предлог акт за одземање на лиценца од лиценциран општински инспектор кој не постоел во општината од каде што се испратени пријавите.
Во моментов се работи на измени на Законот за домување по кој се постапува веќе 14 години. Пред еден месец, Беким Реџепи-заменик министерот за транспорт и врски под чија надлежност е областа со домувањето пред медиумите изјави дека се забележува дисбаланс помеѓу сопствениците на станови и фирмите управители. Реџепи се надева дека со подобреното законско решение ќе се надминат проблемите со кои граѓаните секојдневно се соочуваат и дека ќе се надополнат правните празнини во законската регулатива.
